Wojciech Olchowski - BLOG 2007-15

sobota, 13 października 2007

Forster, E. M. (1909). The Machine stops. Oxford: Oxford and Cambridge Review.

The Machine stops

Maszyna staje

I

The air-ship

Imagine, if you can, a small room, hexagonal in shape, like the cell of a bee. It is lighted neither by window nor by lamp, yet it is filled with a soft radiance. There are no apertures for ventilation, yet the air is fresh. There are no musical instruments, and yet, at the moment that my meditation opens, this room is throbbing with melodious sounds. An armchair is in the centre, by its side a reading-desk - that is all the furniture. And in the armchair there sits a swaddled lump of flesh - a woman, about five feet high, with a face as white as a fungus. It is to her that the little room belongs.

An electric bell rang.

The woman touched a switch and the music was silent.

'I suppose I must see who it is', she thought, and set her chair in motion. The chair, like the music, was worked by machinery and it rolled her to the other side of the room where the bell still rang importunately.

'Who is it?' she called. Her voice was irritable, for she had been interrupted often since the music began. She knew several thousand people, in certain directions human intercourse had advanced enormously.

But when she listened into the receiver, her white face wrinkled into smiles, and she said:

'Very well. Let us talk, I will isolate myself. I do not expect anything important will happen for the next five minutes - for I can give you fully five minutes, Kuno. Then I must deliver my lecture on "Music during the Australian Period".'

She touched the isolation knob, so that no one else could speak to her. Then she touched the lighting apparatus, and the little room was plunged into darkness.

'Be quick!' she called, her irritation returning. 'Be quick, Kuno; here I am in the dark wasting my time.'

But it was fully fifteen seconds before the round plate that she held in her hands began to glow. A faint blue light shot across it, darkening to purple, and presently she could see the image of her son, who lived on the other side of the earth, and he could see her.

'Kuno, how slow you are.'

He smiled gravely.

'I really believe you enjoy dawdling.'

'I have called you before, mother, but you were always busy or isolated. I have something particular to say.'

'What is it, dearest boy? Be quick. Why could you not send it by pneumatic post?'

'Because I prefer saying such a thing. I want----'

'Well?'

'I want you to come and see me.'

Vashti watched his face in the blue plate.

'But I can see you!' she exclaimed. 'What more do you want?'

'I want to see you not through the Machine,' said Kuno. 'I want to speak to you not through the wearisome Machine.'

'Oh, hush!' said his mother, vaguely shocked. 'You mustn't say anything against the Machine.'

'Why not?'

'One mustn't.'

'You talk as if a god had made the Machine,' cried the other.

'I believe that you pray to it when you are unhappy. Men made it, do not forget that. Great men, but men. The Machine is much, but it is not everything. I see something like you in this plate, but I do not see you. I hear something like you through this telephone, but I do not hear you. That is why I want you to come. Pay me a visit, so that we can meet face to face, and talk about the hopes that are in my mind.'

She replied that she could scarcely spare the time for a visit.

'The air-ship barely takes two days to fly between me and you.'

'I dislike air-ships.'

'Why?'

'I dislike seeing the horrible brown earth, and the sea, and the stars when it is dark. I get no ideas in an air- ship.'

'I do not get them anywhere else.'

'What kind of ideas can the air give you?' He paused for an instant.

'Do you not know four big stars that form an oblong, and three stars close together in the middle of the oblong, and hanging from these stars, three other stars?'

'No, I do not. I dislike the stars. But did they give you an idea? How interesting; tell me.'

'I had an idea that they were like a man.'

'I do not understand.'

'The four big stars are the man's shoulders and his knees.

The three stars in the middle are like the belts that men wore once, and the three stars hanging are like a sword.'

'A sword?'

'Men carried swords about with them, to kill animals and other men.'

'It does not strike me as a very good idea, but it is certainly original. When did it come to you first?'

'In the air-ship-----' He broke off, and she fancied that he looked sad. She could not be sure, for the Machine did not transmit nuances of expression. It only gave a general idea of people - an idea that was good enough for all practical purposes, Vashti thought. The imponderable bloom, declared by a discredited philosophy to be the actual essence of intercourse, was rightly ignored by the Machine, just as the imponderable bloom of the grape was ignored by the manufacturers of artificial fruit. Something 'good enough' had long since been accepted by our race.

'The truth is,' he continued, 'that I want to see these stars again. They are curious stars. I want to see them not from the air-ship, but from the surface of the earth, as our ancestors did, thousands of years ago. I want to visit the surface of the earth.'

She was shocked again.

'Mother, you must come, if only to explain to me what is the harm of visiting the surface of the earth.'

'No harm,' she replied, controlling herself. 'But no advantage. The surface of the earth is only dust and mud, no advantage. The surface of the earth is only dust and mud, no life remains on it, and you would need a respirator, or the cold of the outer air would kill you. One dies immediately in the outer air.'

'I know; of course I shall take all precautions.'

'And besides----'

'Well?'

She considered, and chose her words with care. Her son had a queer temper, and she wished to dissuade him from the expedition.

'It is contrary to the spirit of the age,' she asserted.

'Do you mean by that, contrary to the Machine?'

'In a sense, but----'

His image is the blue plate faded.

'Kuno!'

He had isolated himself.

For a moment Vashti felt lonely.

Then she generated the light, and the sight of her room, flooded with radiance and studded with electric buttons, revived her. There were buttons and switches everywhere - buttons to call for food for music, for clothing. There was the hot-bath button, by pressure of which a basin of (imitation) marble rose out of the floor, filled to the brim with a warm deodorized liquid. There was the cold-bath button. There was the button that produced literature. And there were of course the buttons by which she communicated with her friends. The room, though it contained nothing, was in touch with all that she cared for in the world.

Vashti's next move was to turn off the isolation switch, and all the accumulations of the last three minutes burst upon her. The room was filled with the noise of bells, and speaking-tubes. What was the new food like? Could she recommend it? Has she had any ideas lately? Might one tell her one's own ideas? Would she make an engagement to visit the public nurseries at an early date? - say this day month.

To most of these questions she replied with irritation - a growing quality in that accelerated age. She said that the new food was horrible. That she could not visit the public nurseries through press of engagements. That she had no ideas of her own but had just been told one-that four stars and three in the middle were like a man: she doubted there was much in it. Then she switched off her correspondents, for it was time to deliver her lecture on Australian music.

The clumsy system of public gatherings had been long since abandoned; neither Vashti nor her audience stirred from their rooms. Seated in her armchair she spoke, while they in their armchairs heard her, fairly well, and saw her, fairly well. She opened with a humorous account of music in the pre Mongolian epoch, and went on to describe the great outburst of song that followed the Chinese conquest. Remote and primæval as were the methods of I-San-So and the Brisbane school, she yet felt (she said) that study of them might repay the musicians of today: they had freshness; they had, above all, ideas. Her lecture, which lasted ten minutes, was well received, and at its conclusion she and many of her audience listened to a lecture on the sea; there were ideas to be got from the sea; the speaker had donned a respirator and visited it lately. Then she fed, talked to many friends, had a bath, talked again, and summoned her bed.

The bed was not to her liking. It was too large, and she had a feeling for a small bed. Complaint was useless, for beds were of the same dimension all over the world, and to have had an alternative size would have involved vast alterations in the Machine. Vashti isolated herself-it was necessary, for neither day nor night existed under the ground-and reviewed all that had happened since she had summoned the bed last. Ideas? Scarcely any. Events - was Kuno's invitation an event?

By her side, on the little reading-desk, was a survival from the ages of litter - one book. This was the Book of the Machine. In it were instructions against every possible contingency. If she was hot or cold or dyspeptic or at a loss for a word, she went to the book, and it told her which button to press. The Central Committee published it. In accordance with a growing habit, it was richly bound.

Sitting up in the bed, she took it reverently in her hands. She glanced round the glowing room as if some one might be watching her. Then, half ashamed, half joyful, she murmured 'O Machine! O Machine!' and raised the volume to her lips. Thrice she kissed it, thrice inclined her head, thrice she felt the delirium of acquiescence. Her ritual performed, she turned to page 1367, which gave the times of the departure of the air-ships from the island in the southern hemisphere, under whose soil she lived, to the island in the northern hemisphere, whereunder lived her son.

She thought, 'I have not the time.'

She made the room dark and slept; she awoke and made the room light; she ate and exchanged ideas with her friends, and listened to music and attended lectures; she make the room dark and slept. Above her, beneath her, and around her, the Machine hummed eternally; she did not notice the noise, for she had been born with it in her ears. The earth, carrying her, hummed as it sped through silence, turning her now to the invisible sun, now to the invisible stars. She awoke and made the room light.

'Kuno!'

'I will not talk to you.' he answered, 'until you come.'

'Have you been on the surface of the earth since we spoke last?'

His image faded.

Again she consulted the book. She became very nervous and lay back in her chair palpitating. Think of her as without teeth or hair. Presently she directed the chair to the wall, and pressed an unfamiliar button. The wall swung apart slowly. Through the opening she saw a tunnel that curved slightly, so that its goal was not visible. Should she go to see her son, here was the beginning of the journey.

Of course she knew all about the communication-system. There was nothing mysterious in it. She would summon a car and it would fly with her down the tunnel until it reached the lift that communicated with the air-ship station: the system had been in use for many, many years, long before the universal establishment of the Machine. And of course she had studied the civilization that had immediately preceded her own - the civilization that had mistaken the functions of the system, and had used it for bringing people to things, instead of for bringing things to people. Those funny old days, when men went for change of air instead of changing the air in their rooms! And yet-she was frightened of the tunnel: she had not seen it since her last child was born. It curved-but not quite as she remembered; it was brilliant-but not quite as brilliant as a lecturer had suggested. Vashti was seized with the terrors of direct experience. She shrank back into the room, and the wall closed up again.

'Kuno,' she said, 'I cannot come to see you. I am not well.'

Immediately an enormous apparatus fell on to her out of the ceiling, a thermometer was automatically laid upon her heart. She lay powerless. Cool pads soothed her forehead. Kuno had telegraphed to her doctor.

So the human passions still blundered up and down in the Machine. Vashti drank the medicine that the doctor projected into her mouth, and the machinery retired into the ceiling. The voice of Kuno was heard asking how she felt.

'Better.' Then with irritation: 'But why do you not come to me instead?'

'Because I cannot leave this place.'

'Why?'

'Because, any moment, something tremendous many happen.'

'Have you been on the surface of the earth yet?'

'Not yet.'

'Then what is it?'

'I will not tell you through the Machine.'

She resumed her life.

But she thought of Kuno as a baby, his birth, his removal to the public nurseries, her own visit to him there, his visits to her-visits which stopped when the Machine had assigned him a room on the other side of the earth. 'Parents, duties of,' said the book of the Machine,' cease at the moment of birth. P.422327483.' True, but there was something special about Kuno - indeed there had been something special about all her children - and, after all, she must brave the journey if he desired it. And 'something tremendous might happen'. What did that mean? The nonsense of a youthful man, no doubt, but she must go. Again she pressed the unfamiliar button, again the wall swung back, and she saw the tunnel that curves out of sight. Clasping the Book, she rose, tottered on to the platform, and summoned the car. Her room closed behind her: the journey to the northern hemisphere had begun.

Of course it was perfectly easy. The car approached and in it she found armchairs exactly like her own. When she signalled, it stopped, and she tottered into the lift. One other passenger was in the lift, the first fellow creature she had seen face to face for months. Few travelled in these days, for, thanks to the advance of science, the earth was exactly alike all over. Rapid intercourse, from which the previous civilization had hoped so much, had ended by defeating itself. What was the good of going to Peking when it was just like Shrewsbury? Why return to Shrewsbury when it would all be like Peking? Men seldom moved their bodies; all unrest was concentrated in the soul.

The air-ship service was a relic from the former age. It was kept up, because it was easier to keep it up than to stop it or to diminish it, but it now far exceeded the wants of the population. Vessel after vessel would rise from the vomitories of Rye or of Christchurch (I use the antique names), would sail into the crowded sky, and would draw up at the wharves of the south - empty. So nicely adjusted was the system, so independent of meteorology, that the sky, whether calm or cloudy, resembled a vast kaleidoscope whereon the same patterns periodically recurred. The ship on which Vashti sailed started now at sunset, now at dawn. But always, as it passed above Rheas, it would neighbour the ship that served between Helsingfors and the Brazils, and, every third time it surmounted the Alps, the fleet of Palermo would cross its track behind. Night and day, wind and storm, tide and earthquake, impeded man no longer. He had harnessed Leviathan. All the old literature, with its praise of Nature, and its fear of Nature, rang false as the prattle of a child.

Yet as Vashti saw the vast flank of the ship, stained with exposure to the outer air, her horror of direct experience returned. It was not quite like the air-ship in the cinematophote. For one thing it smelt - not strongly or unpleasantly, but it did smell, and with her eyes shut she should have known that a new thing was close to her. Then she had to walk to it from the lift, had to submit to glances from the other passengers. The man in front dropped his Book - no great matter, but it disquieted them all. In the rooms, if the Book was dropped, the floor raised it mechanically, but the gangway to the air-ship was not so prepared, and the sacred volume lay motionless. They stopped - the thing was unforeseen - and the man, instead of picking up his property, felt the muscles of his arm to see how they had failed him. Then some one actually said with direct utterance: 'We shall be late' - and they trooped on board, Vashti treading on the pages as she did so.

Inside, her anxiety increased. The arrangements were old- fashioned and rough. There was even a female attendant, to whom she would have to announce her wants during the voyage. Of course a revolving platform ran the length of the boat, but she was expected to walk from it to her cabin. Some cabins were better than others, and she did not get the best. She thought the attendant had been unfair, and spasms of rage shook her. The glass valves had closed, she could not go back. She saw, at the end of the vestibule, the lift in which she had ascended going quietly up and down, empty. Beneath those corridors of shining tiles were rooms, tier below tier, reaching far into the earth, and in each room there sat a human being, eating, or sleeping, or producing ideas. And buried deep in the hive was her own room. Vashti was afraid.

'O Machine!' she murmured, and caressed her Book, and was comforted.

Then the sides of the vestibule seemed to melt together, as do the passages that we see in dreams, the lift vanished, the Book that had been dropped slid to the left and vanished, polished tiles rushed by like a stream of water, there was a slight jar, and the air-ship, issuing from its tunnel, soared above the waters of a tropical ocean.

It was night. For a moment she saw the coast of Sumatra edged by the phosphorescence of waves, and crowned by lighthouses, still sending forth their disregarded beams. These also vanished, and only the stars distracted her. They were not motionless, but swayed to and fro above her head, thronging out of one sky-light into another, as if the universe and not the air-ship was careening. And, as often happens on clear nights, they seemed now to be in perspective, now on a plane; now piled tier beyond tier into the infinite heavens, now concealing infinity, a roof limiting for ever the visions of men. In either case they seemed intolerable. 'Are we to travel in the dark?' called the passengers angrily, and the attendant, who had been careless, generated the light, and pulled down the blinds of pliable metal. When the air-ships had been built, the desire to look direct at things still lingered in the world. Hence the extraordinary number of skylights and windows, and the proportionate discomfort to those who were civilized and refined. Even in Vashti's cabin one star peeped through a flaw in the blind, and after a few hers' uneasy slumber, she was disturbed by an unfamiliar glow, which was the dawn.

Quick as the ship had sped westwards, the earth had rolled eastwards quicker still, and had dragged back Vashti and her companions towards the sun. Science could prolong the night, but only for a little, and those high hopes of neutralizing the earth's diurnal revolution had passed, together with hopes that were possibly higher. To 'keep pace with the sun,' or even to outstrip it, had been the aim of the civilization preceding this. Racing aeroplanes had been built for the purpose, capable of enormous speed, and steered by the greatest intellects of the epoch. Round the globe they went, round and round, westward, westward, round and round, amidst humanity's applause. In vain. The globe went eastward quicker still, horrible accidents occurred, and the Committee of the Machine, at the time rising into prominence, declared the pursuit illegal, unmechanical, and punishable by Homelessness.

Of Homelessness more will be said later.

Doubtless the Committee was right. Yet the attempt to 'defeat the sun' aroused the last common interest that our race experienced about the heavenly bodies, or indeed about anything. It was the last time that men were compacted by thinking of a power outside the world. The sun had conquered, yet it was the end of his spiritual dominion. Dawn, midday, twilight, the zodiacal path, touched neither men's lives not their hearts, and science retreated into the ground, to concentrate herself upon problems that she was certain of solving.

So when Vashti found her cabin invaded by a rosy finger of light, she was annoyed, and tried to adjust the blind. But the blind flew up altogether, and she saw through the skylight small pink clouds, swaying against a background of blue, and as the sun crept higher, its radiance entered direct, brimming down the wall, like a golden sea. It rose and fell with the air-ship's motion, just as waves rise and fall, but it advanced steadily, as a tide advances. Unless she was careful, it would strike her face. A spasm of horror shook her and she rang for the attendant. The attendant too was horrified, but she could do nothing; it was not her place to mend the blind. She could only suggest that the lady should change her cabin, which she accordingly prepared to do.

People were almost exactly alike all over the world, but the attendant of the air-ship, perhaps owing to her exceptional duties, had grown a little out of the common. She had often to address passengers with direct speech, and this had given her a certain roughness and originality of manner. When Vashti swerved away from the sunbeams with a cry, she behaved barbarically - she put out her hand to steady her.

'How dare you!' exclaimed the passenger. 'You forget yourself!'

The woman was confused, and apologized for not having let her fall. People never touched one another. The custom had become obsolete, owing to the Machine.

'Where are we now?' asked Vashti haughtily.

'We are over Asia,' said the attendant, anxious to be polite.

'Asia?'

'You must excuse my common way of speaking. I have got into the habit of calling places over which I pass by their unmechanical names.'

'Oh, I remember Asia. The Mongols came from it.'

'Beneath us, in the open air, stood a city that was once called Simla.' 'Have you ever heard of the Mongols and of the Brisbane school?'

'No.'

'Brisbane also stood in the open air.'

'Those mountains to the right - let me show you them.' She pushed back a metal blind. The main chain of the Himalayas was revealed. 'They were once called the Roof of the World, those mountains.'

'You must remember that, before the dawn of civilization, they seemed to be an impenetrable wall that touched the stars. It was supposed that no one but the gods could exist above their summits. How we have advanced, thanks to the Machine!'

'How we have advanced, thanks to the Machine!' said Vashti.

'How we have advanced, thanks to the Machine!' echoed the passenger who had dropped his Book the night before, and who was standing in the passage.

'And that white stuff in the cracks? - what is it?'

'I have forgotten its name.'

'Cover the window, please. These mountains give me no ideas.'

The northern aspect of the Himalayas was in deep shadow: on the Indian slope the sun had just prevailed. The forests had been destroyed during the literature epoch for the purpose of making newspaper-pulp, but the snows were awakening to their morning glory, and clouds still hung on the breasts of Kinchinjunga. In the plain were seen the ruins of cities, with diminished rivers creeping by their walls, and by the sides of these were sometimes the signs of vomitories, marking the cities of to day. Over the whole prospect air-ships rushed, crossing the inter-crossing with incredible aplomb, and rising nonchalantly when they desired to escape the perturbations of the lower atmosphere and to traverse the Roof of the World.

'We have indeed advance, thanks to the Machine,' repeated the attendant, and hid the Himalayas behind a metal blind.

The day dragged wearily forward. The passengers sat each in his cabin, avoiding one another with an almost physical repulsion and longing to be once more under the surface of the earth. There were eight or ten of them, mostly young males, sent out from the public nurseries to inhabit the rooms of those who had died in various parts of the earth. The man who had dropped his Book was on the homeward journey. He had been sent to Sumatra for the purpose of propagating the race. Vashti alone was travelling by her private will.

At midday she took a second glance at the earth. The air-ship was crossing another range of mountains, but she could see little, owing to clouds. Masses of black rock hovered below her, and merged indistinctly into grey. Their shapes were fantastic; one of them resembled a prostrate man.

'No ideas here,' murmured Vashti, and hid the Caucasus behind a metal blind.

In the evening she looked again. They were crossing a golden sea, in which lay many small islands and one peninsula. She repeated, 'No ideas here,' and hid Greece behind a metal blind.

II

The Mending Apparatus

By a vestibule, by a lift, by a tubular railway, by a platform, by a sliding door - by reversing all the steps of her departure did Vashti arrive at her son's room, which exactly resembled her own. She might well declare that the visit was superfluous. The buttons, the knobs, the reading-desk with the Book, the temperature, the atmosphere, the illumination - all were exactly the same. And if Kuno himself, flesh of her flesh, stood close beside her at last, what profit was there in that? She was too well-bred to shake him by the hand.

Averting her eyes, she spoke as follows:

'Here I am. I have had the most terrible journey and greatly retarded the development of my soul. It is not worth it, Kuno, it is not worth it. My time is too precious. The sunlight almost touched me, and I have met with the rudest people. I can only stop a few minutes. Say what you want to say, and then I must return.'

'I have been threatened with Homelessness,' said Kuno.

She looked at him now.

'I have been threatened with Homelessness, and I could not tell you such a thing through the Machine.'

Homelessness means death. The victim is exposed to the air, which kills him.

'I have been outside since I spoke to you last. The tremendous thing has happened, and they have discovered me.'

'But why shouldn't you go outside?' she exclaimed, 'It is perfectly legal, perfectly mechanical, to visit the surface of the earth. I have lately been to a lecture on the sea; there is no objection to that; one simply summons a respirator and gets an Egression-permit. It is not the kind of thing that spiritually minded people do, and I begged you not to do it, but there is no legal objection to it.'

'I did not get an Egression-permit.'

'Then how did you get out?'

'I found out a way of my own.'

The phrase conveyed no meaning to her, and he had to repeat it.

'A way of your own?' she whispered. 'But that would be wrong.'

'Why?'

The question shocked her beyond measure.

'You are beginning to worship the Machine,' he said coldly.

'You think it irreligious of me to have found out a way of my own. It was just what the Committee thought, when they threatened me with Homelessness.'

At this she grew angry. 'I worship nothing!' she cried. 'I am most advanced. I don't think you irreligious, for there is no such thing as religion left. All the fear and the superstition that existed once have been destroyed by the Machine. I only meant that to find out a way of your own was----Besides, there is no new way out.'

'So it is always supposed.'

'Except through the vomitories, for which one must have an Egression-permit, it is impossible to get out. The Book says so.'

'Well, the Book's wrong, for I have been out on my feet.'

For Kuno was possessed of a certain physical strength.

By these days it was a demerit to be muscular. Each infant was examined at birth, and all who promised undue strength were destroyed. Humanitarians may protest, but it would have been no true kindness to let an athlete live; he would never have been happy in that state of life to which the Machine had called him; he would have yearned for trees to climb, rivers to bathe in, meadows and hills against which he might measure his body. Man must be adapted to his surroundings, must he not? In the dawn of the world our weakly must be exposed on Mount Taygetus, in its twilight our strong will suffer euthanasia, that the Machine may progress, that the Machine may progress, that the Machine may progress eternally.

'You know that we have lost the sense of space. We say 'space is annihilated', but we have annihilated not space, but the sense thereof. We have lost a part of ourselves. I determined to recover it, and I began by walking up and down the platform of the railway outside my room. Up and down, until I was tired, and so did recapture the meaning of "Near" and "Far". "Near" is a place to which I can get quickly on my feet, not a place to which the train or the air-ship will take me quickly. 'Far' is a place to which I cannot get quickly on my feet; the vomitory is 'far', though I could be there in thirty-eight seconds by summoning the train. Man is the measure. That was my first lesson. Man's feet are the measure for distance, his hands are the measure for ownership, his body is the measure for all that is lovable and desirable and strong. Then I went further: it was then that I called to you for the first time, and you would not come.

'This city, as you know, is built deep beneath the surface of the earth, with only the vomitories protruding. Having paced the platform outside my own room, I took the lift to the next platform and paced that also, and so with each in turn, until I came to the topmost, above which begins the earth. All the platforms were exactly alike, and all that I gained by visiting them was to develop my sense of space and my muscles. I think I should have been content with this - it is not a little thing, - but as I walked and brooded, it occurred to me that our cities had been built in the days when men still breathed the outer air, and that there had been ventilation shafts for the workmen. I could think of nothing but these ventilation shafts. Had they been destroyed by all the food-tubes and medicine-tubes and music-tubes that the Machine has evolved lately? Or did traces of them remain? One thing was certain. If I came upon them anywhere, it would be in the railway-tunnels of the topmost storey. Everywhere else, all space was accounted for.

'I am telling my story quickly, but don't think that I was not a coward or that your answers never depressed me. It is not the proper thing, it is not mechanical, it is not decent to walk along a railway-tunnel. I did not fear that I might tread upon a live rail and be killed. I feared something far more intangible - doing what was not contemplated by the Machine. Then I said to myself, "Man is the measure", and I went, and after many visits I found an opening.

'The tunnels, of course, were lighted. Everything is light, artificial light; darkness is the exception. So when I saw a black gap in the tiles, I knew that it was an exception, and rejoiced. I put in my arm - I could put in no more at first - and waved it round and round in ecstasy. I loosened another tile, and put in my head, and shouted into the darkness: "I am coming, I shall do it yet," and my voice reverberated down endless passages. I seemed to hear the spirits of those dead workmen who had returned each evening to the starlight and to their wives, and all the generations who had lived in the open air called back to me, "You will do it yet, you are coming,"'

He paused, and, absurd as he was, his last words moved her.

For Kuno had lately asked to be a father, and his request had been refused by the Committee. His was not a type that the Machine desired to hand on.

'Then a train passed. It brushed by me, but I thrust my head and arms into the hole. I had done enough for one day, so I crawled back to the platform, went down in the lift, and summoned my bed. Ah what dreams! And again I called you, and again you refused.'

She shook her head and said:

'Don't. Don't talk of these terrible things. You make me miserable. You are throwing civilization away.'

'But I had got back the sense of space and a man cannot rest then. I determined to get in at the hole and climb the shaft. And so I exercised my arms. Day after day I went through ridiculous movements, until my flesh ached, and I could hang by my hands and hold the pillow of my bed outstretched for many minutes. Then I summoned a respirator, and started.

'It was easy at first. The mortar had somehow rotted, and I soon pushed some more tiles in, and clambered after them into the darkness, and the spirits of the dead comforted me. I don't know what I mean by that. I just say what I felt. I felt, for the first time, that a protest had been lodged against corruption, and that even as the dead were comforting me, so I was comforting the unborn. I felt that humanity existed, and that it existed without clothes. How can I possibly explain this? It was naked, humanity seemed naked, and all these tubes and buttons and machineries neither came into the world with us, nor will they follow us out, nor do they matter supremely while we are here. Had I been strong, I would have torn off every garment I had, and gone out into the outer air unswaddled. But this is not for me, nor perhaps for my generation. I climbed with my respirator and my hygienic clothes and my dietetic tabloids! Better thus than not at all.

'There was a ladder, made of some primæval metal. The light from the railway fell upon its lowest rungs, and I saw that it led straight upwards out of the rubble at the bottom of the shaft. Perhaps our ancestors ran up and down it a dozen times daily, in their building. As I climbed, the rough edges cut through my gloves so that my hands bled. The light helped me for a little, and then came darkness and, worse still, silence which pierced my ears like a sword. The Machine hums! Did you know that? Its hum penetrates our blood, and may even guide our thoughts. Who knows! I was getting beyond its power. Then I thought: 'This silence means that I am doing wrong.' But I heard voices in the silence, and again they strengthened me.' He laughed. 'I had need of them. The next moment I cracked my head against something.'

She sighed.

'I had reached one of those pneumatic stoppers that defend us from the outer air. You may have noticed them no the air-ship. Pitch dark, my feet on the rungs of an invisible ladder, my hands cut; I cannot explain how I lived through this part, but the voices still comforted me, and I felt for fastenings. The stopper, I suppose, was about eight feet across. I passed my hand over it as far as I could reach. It was perfectly smooth. I felt it almost to the centre. Not quite to the centre, for my arm was too short. Then the voice said: "Jump. It is worth it. There may be a handle in the centre, and you may catch hold of it and so come to us your own way. And if there is no handle, so that you may fall and are dashed to pieces - it is till worth it: you will still come to us your own way." So I jumped. There was a handle, and ----'

He paused. Tears gathered in his mother's eyes. She knew that he was fated. If he did not die today he would die tomorrow. There was not room for such a person in the world. And with her pity disgust mingled. She was ashamed at having borne such a son, she who had always been so respectable and so full of ideas. Was he really the little boy to whom she had taught the use of his stops and buttons, and to whom she had given his first lessons in the Book? The very hair that disfigured his lip showed that he was reverting to some savage type. On atavism the Machine can have no mercy.

'There was a handle, and I did catch it. I hung tranced over the darkness and heard the hum of these workings as the last whisper in a dying dream. All the things I had cared about and all the people I had spoken to through tubes appeared infinitely little. Meanwhile the handle revolved. My weight had set something in motion and I span slowly, and then----

'I cannot describe it. I was lying with my face to the sunshine. Blood poured from my nose and ears and I heard a tremendous roaring. The stopper, with me clinging to it, had simply been blown out of the earth, and the air that we make down here was escaping through the vent into the air above. It burst up like a fountain. I crawled back to it - for the upper air hurts - and, as it were, I took great sips from the edge. My respirator had flown goodness knows here, my clothes were torn. I just lay with my lips close to the hole, and I sipped until the bleeding stopped. You can imagine nothing so curious. This hollow in the grass - I will speak of it in a minute, - the sun shining into it, not brilliantly but through marbled clouds, - the peace, the nonchalance, the sense of space, and, brushing my cheek, the roaring fountain of our artificial air! Soon I spied my respirator, bobbing up and down in the current high above my head, and higher still were many air-ships. But no one ever looks out of air-ships, and in any case they could not have picked me up. There I was, stranded. The sun shone a little way down the shaft, and revealed the topmost rung of the ladder, but it was hopeless trying to reach it. I should either have been tossed up again by the escape, or else have fallen in, and died. I could only lie on the grass, sipping and sipping, and from time to time glancing around me.

'I knew that I was in Wessex, for I had taken care to go to a lecture on the subject before starting. Wessex lies above the room in which we are talking now. It was once an important state. Its kings held all the southern coast from the Andredswald to Cornwall, while the Wansdyke protected them on the north, running over the high ground. The lecturer was only concerned with the rise of Wessex, so I do not know how long it remained an international power, nor would the knowledge have assisted me. To tell the truth I could do nothing but laugh, during this part. There was I, with a pneumatic stopper by my side and a respirator bobbing over my head, imprisoned, all three of us, in a grass-grown hollow that was edged with fern.'

Then he grew grave again.

'Lucky for me that it was a hollow. For the air began to fall back into it and to fill it as water fills a bowl. I could crawl about. Presently I stood. I breathed a mixture, in which the air that hurts predominated whenever I tried to climb the sides. This was not so bad. I had not lost my tabloids and remained ridiculously cheerful, and as for the Machine, I forgot about it altogether. My one aim now was to get to the top, where the ferns were, and to view whatever objects lay beyond.

'I rushed the slope. The new air was still too bitter for me and I came rolling back, after a momentary vision of something grey. The sun grew very feeble, and I remembered that he was in Scorpio - I had been to a lecture on that too. If the sun is in Scorpio, and you are in Wessex, it means that you must be as quick as you can, or it will get too dark. (This is the first bit of useful information I have ever got from a lecture, and I expect it will be the last.) It made me try frantically to breathe the new air, and to advance as far as I dared out of my pond. The hollow filled so slowly. At times I thought that the fountain played with less vigour. My respirator seemed to dance nearer the earth; the roar was decreasing.'

He broke off.

'I don't think this is interesting you. The rest will interest you even less. There are no ideas in it, and I wish that I had not troubled you to come. We are too different, mother.'

She told him to continue.

'It was evening before I climbed the bank. The sun had very nearly slipped out of the sky by this time, and I could not get a good view. You, who have just crossed the Roof of the World, will not want to hear an account of the little hills that I saw - low colourless hills. But to me they were living and the turf that covered them was a skin, under which their muscles rippled, and I felt that those hills had called with incalculable force to men in the past, and that men had loved them. Now they sleep - perhaps for ever. They commune with humanity in dreams. Happy the man, happy the woman, who awakes the hills of Wessex. For though they sleep, they will never die.'

His voice rose passionately.

'Cannot you see, cannot all you lecturers see, that it is we that are dying, and that down here the only thing that really lives is the Machine? We created the Machine, to do our will, but we cannot make it do our will now. It has robbed us of the sense of space and of the sense of touch, it has blurred every human relation and narrowed down love to a carnal act, it has paralysed our bodies and our wills, and now it compels us to worship it. The Machine develops - but not on our lies. The Machine proceeds - but not to our goal. We only exist as the blood corpuscles that course through its arteries, and if it could work without us, it would let us die. Oh, I have no remedy - or, at least, only one - to tell men again and again that I have seen the hills of Wessex as Aelfrid saw them when he overthrew the Danes.

'So the sun set. I forgot to mention that a belt of mist lay between my hill and other hills, and that it was the colour of pearl.'

He broke off for the second time.

'Go on,' said his mother wearily.

He shook his head.

'Go on. Nothing that you say can distress me now. I am hardened.'

'I had meant to tell you the rest, but I cannot: I know that I cannot: good-bye.'

Vashti stood irresolute. All her nerves were tingling with his blasphemies. But she was also inquisitive.

'This is unfair,' she complained. 'You have called me across the world to hear your story, and hear it I will. Tell me - as briefly as possible, for this is a disastrous waste of time - tell me how you returned to civilization.'

'Oh - that!' he said, starting. 'You would like to hear about civilization. Certainly. Had I got to where my respirator fell down?'

'No - but I understand everything now. You put on your respirator, and managed to walk along the surface of the earth to a vomitory, and there your conduct was reported to the Central Committee.'

'By no means.'

He passed his hand over his forehead, as if dispelling some strong impression. Then, resuming his narrative, he warmed to it again.

'My respirator fell about sunset. I had mentioned that the fountain seemed feebler, had I not?'

'Yes.'

'About sunset, it let the respirator fall. As I said, I had entirely forgotten about the Machine, and I paid no great attention at the time, being occupied with other things. I had my pool of air, into which I could dip when the outer keenness became intolerable, and which would possibly remain for days, provided that no wind sprang up to disperse it. Not until it was too late did I realize what the stoppage of the escape implied. You see - the gap in the tunnel had been mended; the Mending Apparatus; the Mending Apparatus, was after me.

'One other warning I had, but I neglected it. The sky at night was clearer than it had been in the day, and the moon, which was about half the sky behind the sun, shone into the dell at moments quite brightly. I was in my usual place - on the boundary between the two atmospheres - when I thought I saw something dark move across the bottom of the dell, and vanish into the shaft. In my folly, I ran down. I bent over and listened, and I thought I heard a faint scraping noise in the depths.

'At this - but it was too late - I took alarm. I determined to put on my respirator and to walk right out of the dell. But my respirator had gone. I knew exactly where it had fallen - between the stopper and the aperture - and I could even feel the mark that it had made in the turf. It had gone, and I realized that something evil was at work, and I had better escape to the other air, and, if I must die, die running towards the cloud that had been the colour of a pearl. I never started. Out of the shaft - it is too horrible. A worm, a long white worm, had crawled out of the shaft and was gliding over the moonlit grass.

'I screamed. I did everything that I should not have done, I stamped upon the creature instead of flying from it, and it at once curled round the ankle. Then we fought. The worm let me run all over the dell, but edged up my leg as I ran. 'Help!' I cried. (That part is too awful. It belongs to the part that you will never know.) 'Help!' I cried. (Why cannot we suffer in silence?) 'Help!' I cried. When my feet were wound together, I fell, I was dragged away from the dear ferns and the living hills, and past the great metal stopper (I can tell you this part), and I thought it might save me again if I caught hold of the handle. It also was enwrapped, it also. Oh, the whole dell was full of the things. They were searching it in all directions, they were denuding it, and the white snouts of others peeped out of the hole, ready if needed. Everything that could be moved they brought - brushwood, bundles of fern, everything, and down we all went intertwined into hell. The last things that I saw, ere the stopper closed after us, were certain stars, and I felt that a man of my sort lived in the sky. For I did fight, I fought till the very end, and it was only my head hitting against the ladder that quieted me. I woke up in this room. The worms had vanished. I was surrounded by artificial air, artificial light, artificial peace, and my friends were calling to me down speaking-tubes to know whether I had come across any new ideas lately.'

Here his story ended. Discussion of it was impossible, and Vashti turned to go.

'It will end in Homelessness,' she said quietly.

'I wish it would,' retorted Kuno.

'The Machine has been most merciful.'

'I prefer the mercy of God.'

'By that superstitious phrase, do you mean that you could live in the outer air?'

'Yes.'

'Have you ever seen, round the vomitories, the bones of those who were extruded after the Great Rebellion?'

'Yes.'

'They were left where they perished for our edification. A few crawled away, but they perished, too - who can doubt it? And so with the Homeless of our own day. The surface of the earth supports life no longer.'

'Indeed.'

'Ferns and a little grass may survive, but all higher forms have perished. Has any air-ship detected them?'

'No.'

'Has any lecturer dealt with them?'

'No.'

'Then why this obstinacy?'

'Because I have seen them,' he exploded.

'Seen what?'

'Because I have seen her in the twilight - because she came to my help when I called - because she, too, was entangled by the worms, and, luckier than I, was killed by one of them piercing her throat.'

He was mad. Vashti departed, nor, in the troubles that followed, did she ever see his face again.

III

The Homeless

During the years that followed Kuno's escapade, two important developments took place in the Machine. On the surface they were revolutionary, but in either case men's minds had been prepared beforehand, and they did but express tendencies that were latent already.

The first of these was the abolition of respirators.

Advanced thinkers, like Vashti, had always held it foolish to visit the surface of the earth. Air-ships might be necessary, but what was the good of going out for mere curiosity and crawling along for a mile or two in a terrestrial motor? The habit was vulgar and perhaps faintly improper: it was unproductive of ideas, and had no connection with the habits that really mattered. So respirators were abolished, and with them, of course, the terrestrial motors, and except for a few lecturers, who complained that they were debarred access to their subject- matter, the development was accepted quietly. Those who still wanted to know what the earth was like had after all only to listen to some gramophone, or to look into some cinematophote. And even the lecturers acquiesced when they found that a lecture on the sea was none the less stimulating when compiled out of other lectures that had already been delivered on the same subject. 'Beware of first- hand ideas!' exclaimed one of the most advanced of them. 'First-hand ideas do not really exist. They are but the physical impressions produced by live and fear, and on this gross foundation who could erect a philosophy? Let your ideas be second-hand, and if possible tenth-hand, for then they will be far removed from that disturbing element - direct observation. Do not learn anything about this subject of mine - the French Revolution. Learn instead what I think that Enicharmon thought Urizen thought Gutch thought Ho-Yung thought Chi-Bo-Sing thought Lafcadio Hearn thought Carlyle thought Mirabeau said about the French Revolution. Through the medium of these ten great minds, the blood that was shed at Paris and the windows that were broken at Versailles will be clarified to an idea which you may employ most profitably in your daily lives. But be sure that the intermediates are many and varied, for in history one authority exists to counteract another. Urizen must counteract the scepticism of Ho-Yung and Enicharmon, I must myself counteract the impetuosity of Gutch. You who listen to me are in a better position to judge about the French Revolution than I am. Your descendants will be even in a better position than you, for they will learn what you think I think, and yet another intermediate will be added to the chain. And in time' - his voice rose - 'there will come a generation that had got beyond facts, beyond impressions, a generation absolutely colourless, a generation

seraphically free
From taint of personality,

which will see the French Revolution not as it happened, nor as they would like it to have happened, but as it would have happened, had it taken place in the days of the Machine.'

Tremendous applause greeted this lecture, which did but voice a feeling already latent in the minds of men - a feeling that terrestrial facts must be ignored, and that the abolition of respirators was a positive gain. It was even suggested that air-ships should be abolished too. This was not done, because air-ships had somehow worked themselves into the Machine's system. But year by year they were used less, and mentioned less by thoughtful men.

The second great development was the re-establishment of religion.

This, too, had been voiced in the celebrated lecture. No one could mistake the reverent tone in which the peroration had concluded, and it awakened a responsive echo in the heart of each. Those who had long worshipped silently, now began to talk. They described the strange feeling of peace that came over them when they handled the Book of the Machine, the pleasure that it was to repeat certain numerals out of it, however little meaning those numerals conveyed to the outward ear, the ecstasy of touching a button, however unimportant, or of ringing an electric bell, however superfluously.

'The Machine,' they exclaimed, 'feeds us and clothes us and houses us; through it we speak to one another, through it we see one another, in it we have our being. The Machine is the friend of ideas and the enemy of superstition: the Machine is omnipotent, eternal; blessed is the Machine.' And before long this allocution was printed on the first page of the Book, and in subsequent editions the ritual swelled into a complicated system of praise and prayer. The word 'religion' was sedulously avoided, and in theory the Machine was still the creation and the implement of man. But in practice all, save a few retrogrades, worshipped it as divine. Nor was it worshipped in unity. One believer would be chiefly impressed by the blue optic plates, through which he saw other believers; another by the mending apparatus, which sinful Kuno had compared to worms; another by the lifts, another by the Book. And each would pray to this or to that, and ask it to intercede for him with the Machine as a whole. Persecution - that also was present. It did not break out, for reasons that will be set forward shortly. But it was latent, and all who did not accept the minimum known as 'undenominational Mechanism' lived in danger of Homelessness, which means death, as we know.

To attribute these two great developments to the Central Committee, is to take a very narrow view of civilization. The Central Committee announced the developments, it is true, but they were no more the cause of them than were the kings of the imperialistic period the cause of war. Rather did they yield to some invincible pressure, which came no one knew whither, and which, when gratified, was succeeded by some new pressure equally invincible. To such a state of affairs it is convenient to give the name of progress. No one confessed the Machine was out of hand. Year by year it was served with increased efficiency and decreased intelligence. The better a man knew his own duties upon it, the less he understood the duties of his neighbour, and in all the world there was not one who understood the monster as a whole. Those master brains had perished. They had left full directions, it is true, and their successors had each of them mastered a portion of those directions. But Humanity, in its desire for comfort, had over-reached itself. It had exploited the riches of nature too far. Quietly and complacently, it was sinking into decadence, and progress had come to mean the progress of the Machine.

As for Vashti, her life went peacefully forward until the final disaster. She made her room dark and slept; she awoke and made the room light. She lectured and attended lectures. She exchanged ideas with her innumerable friends and believed she was growing more spiritual. At times a friend was granted Euthanasia, and left his or her room for the homelessness that is beyond all human conception. Vashti did not much mind. After an unsuccessful lecture, she would sometimes ask for Euthanasia herself. But the death-rate was not permitted to exceed the birth-rate, and the Machine had hitherto refused it to her.

The troubles began quietly, long before she was conscious of them.

One day she was astonished at receiving a message from her son. They never communicated, having nothing in common, and she had only heard indirectly that he was still alive, and had been transferred from the northern hemisphere, where he had behaved so mischievously, to the southern - indeed, to a room not far from her own.

'Does he want me to visit him?' she thought. 'Never again, never. And I have not the time.'

No, it was madness of another kind.

He refused to visualize his face upon the blue plate, and speaking out of the darkness with solemnity said:

'The Machine stops.'

'What do you say?'

'The Machine is stopping, I know it, I know the signs.'

She burst into a peal of laughter. He heard her and was angry, and they spoke no more.

'Can you imagine anything more absurd?' she cried to a friend. 'A man who was my son believes that the Machine is stopping. It would be impious if it was not mad.'

'The Machine is stopping?' her friend replied. 'What does that mean? The phrase conveys nothing to me.'

'Nor to me.'

'He does not refer, I suppose, to the trouble there has been lately with the music?'

'Oh no, of course not. Let us talk about music.'

'Have you complained to the authorities?'

'Yes, and they say it wants mending, and referred me to the Committee of the Mending Apparatus. I complained of those curious gasping sighs that disfigure the symphonies of the Brisbane school. They sound like some one in pain. The Committee of the Mending Apparatus say that it shall be remedied shortly.'

Obscurely worried, she resumed her life. For one thing, the defect in the music irritated her. For another thing, she could not forget Kuno's speech. If he had known that the music was out of repair - he could not know it, for he detested music - if he had known that it was wrong, 'the Machine stops' was exactly the venomous sort of remark he would have made. Of course he had made it at a venture, but the coincidence annoyed her, and she spoke with some petulance to the Committee of the Mending Apparatus.

They replied, as before, that the defect would be set right shortly.

'Shortly! At once!' she retorted. 'Why should I be worried by imperfect music? Things are always put right at once. If you do not mend it at once, I shall complain to the Central Committee.'

'No personal complaints are received by the Central Committee,' the Committee of the Mending Apparatus replied.

'Through whom am I to make my complaint, then?'

'Through us.'

'I complain then.'

'Your complaint shall be forwarded in its turn.'

'Have others complained?'

This question was unmechanical, and the Committee of the Mending Apparatus refused to answer it.

'It is too bad!' she exclaimed to another of her friends.

'There never was such an unfortunate woman as myself. I can never be sure of my music now. It gets worse and worse each time I summon it.'

'What is it?'

'I do not know whether it is inside my head, or inside the wall.'

'Complain, in either case.'

'I have complained, and my complaint will be forwarded in its turn to the Central Committee.'

Time passed, and they resented the defects no longer. The defects had not been remedied, but the human tissues in that latter day had become so subservient, that they readily adapted themselves to every caprice of the Machine. The sigh at the crises of the Brisbane symphony no longer irritated Vashti; she accepted it as part of the melody. The jarring noise, whether in the head or in the wall, was no longer resented by her friend. And so with the mouldy artificial fruit, so with the bath water that began to stink, so with the defective rhymes that the poetry machine had taken to emit. All were bitterly complained of at first, and then acquiesced in and forgotten. Things went from bad to worse unchallenged.

It was otherwise with the failure of the sleeping apparatus. That was a more serious stoppage. There came a day when over the whole world - in Sumatra, in Wessex, in the innumerable cities of Courland and Brazil - the beds, when summoned by their tired owners, failed to appear. It may seem a ludicrous matter, but from it we may date the collapse of humanity. The Committee responsible for the failure was assailed by complainants, whom it referred, as usual, to the Committee of the Mending Apparatus, who in its turn assured them that their complaints would be forwarded to the Central Committee. But the discontent grew, for mankind was not yet sufficiently adaptable to do without sleeping.

'Some one is meddling with the Machine---' they began.

'Some one is trying to make himself king, to reintroduce the personal element.'

'Punish that man with Homelessness.'

'To the rescue! Avenge the Machine! Avenge the Machine!'

'War! Kill the man!'

But the Committee of the Mending Apparatus now came forward, and allayed the panic with well-chosen words. It confessed that the Mending Apparatus was itself in need of repair.

The effect of this frank confession was admirable.

'Of course,' said a famous lecturer - he of the French Revolution, who gilded each new decay with splendour - 'of course we shall not press our complaints now. The Mending Apparatus has treated us so well in the past that we all sympathize with it, and will wait patiently for its recovery. In its own good time it will resume its duties. Meanwhile let us do without our beds, our tabloids, our other little wants. Such, I feel sure, would be the wish of the Machine.'

Thousands of miles away his audience applauded. The Machine still linked them. Under the seas, beneath the roots of the mountains, ran the wires through which they saw and heard, the enormous eyes and ears that were their heritage, and the hum of many workings clothed their thoughts in one garment of subserviency. Only the old and the sick remained ungrateful, for it was rumoured that Euthanasia, too, was out of order, and that pain had reappeared among men.

It became difficult to read. A blight entered the atmosphere and dulled its luminosity. At times Vashti could scarcely see across her room. The air, too, was foul. Loud were the complaints, impotent the remedies, heroic the tone of the lecturer as he cried: 'Courage! courage! What matter so long as the Machine goes on? To it the darkness and the light are one.' And though things improved again after a time, the old brilliancy was never recaptured, and humanity never recovered from its entrance into twilight. There was an hysterical talk of 'measures,' of 'provisional dictatorship,' and the inhabitants of Sumatra were asked to familiarize themselves with the workings of the central power station, the said power station being situated in France. But for the most part panic reigned, and men spent their strength praying to their Books, tangible proofs of the Machine's omnipotence. There were gradations of terror - at times came rumours of hope-the Mending Apparatus was almost mended - the enemies of the Machine had been got under - new 'nerve-centres' were evolving which would do the work even more magnificently than before. But there came a day when, without the slightest warning, without any previous hint of feebleness, the entire communication-system broke down, all over the world, and the world, as they understood it, ended.

Vashti was lecturing at the time and her earlier remarks had been punctuated with applause. As she proceeded the audience became silent, and at the conclusion there was no sound. Somewhat displeased, she called to a friend who was a specialist in sympathy. No sound: doubtless the friend was sleeping. And so with the next friend whom she tried to summon, and so with the next, until she remembered Kuno's cryptic remark, 'The Machine stops'.

The phrase still conveyed nothing. If Eternity was stopping it would of course be set going shortly.

For example, there was still a little light and air - the atmosphere had improved a few hours previously. There was still the Book, and while there was the Book there was security.

Then she broke down, for with the cessation of activity came an unexpected terror - silence.

She had never known silence, and the coming of it nearly killed her - it did kill many thousands of people outright. Ever since her birth she had been surrounded by the steady hum. It was to the ear what artificial air was to the lungs, and agonizing pains shot across her head. And scarcely knowing what she did, she stumbled forward and pressed the unfamiliar button, the one that opened the door of her cell.

Now the door of the cell worked on a simple hinge of its own. It was not connected with the central power station, dying far away in France. It opened, rousing immoderate hopes in Vashti, for she thought that the Machine had been mended. It opened, and she saw the dim tunnel that curved far away towards freedom. One look, and then she shrank back. For the tunnel was full of people - she was almost the last in that city to have taken alarm.

People at any time repelled her, and these were nightmares from her worst dreams. People were crawling about, people were screaming, whimpering, gasping for breath, touching each other, vanishing in the dark, and ever and anon being pushed off the platform on to the live rail. Some were fighting round the electric bells, trying to summon trains which could not be summoned. Others were yelling for Euthanasia or for respirators, or blaspheming the Machine. Others stood at the doors of their cells fearing, like herself, either to stop in them or to leave them. And behind all the uproar was silence - the silence which is the voice of the earth and of the generations who have gone.

No - it was worse than solitude. She closed the door again and sat down to wait for the end. The disintegration went on, accompanied by horrible cracks and rumbling. The valves that restrained the Medical Apparatus must have weakened, for it ruptured and hung hideously from the ceiling. The floor heaved and fell and flung her from the chair. A tube oozed towards her serpent fashion. And at last the final horror approached - light began to ebb, and she knew that civilization's long day was closing.

She whirled around, praying to be saved from this, at any rate, kissing the Book, pressing button after button. The uproar outside was increasing, and even penetrated the wall. Slowly the brilliancy of her cell was dimmed, the reflections faded from the metal switches. Now she could not see the reading-stand, now not the Book, though she held it in her hand. Light followed the flight of sound, air was following light, and the original void returned to the cavern from which it has so long been excluded. Vashti continued to whirl, like the devotees of an earlier religion, screaming, praying, striking at the buttons with bleeding hands. It was thus that she opened her prison and escaped - escaped in the spirit: at least so it seems to me, ere my meditation closes. That she escapes in the body - I cannot perceive that. She struck, by chance, the switch that released the door, and the rush of foul air on her skin, the loud throbbing whispers in her ears, told her that she was facing the tunnel again, and that tremendous platform on which she had seen men fighting. They were not fighting now. Only the whispers remained, and the little whimpering groans. They were dying by hundreds out in the dark.

She burst into tears.

Tears answered her.

They wept for humanity, those two, not for themselves. They could not bear that this should be the end. Ere silence was completed their hearts were opened, and they knew what had been important on the earth. Man, the flower of all flesh, the noblest of all creatures visible, man who had once made god in his image, and had mirrored his strength on the constellations, beautiful naked man was dying, strangled in the garments that he had woven. Century after century had he toiled, and here was his reward. Truly the garment had seemed heavenly at first, shot with colours of culture, sewn with the threads of self-denial. And heavenly it had been so long as man could shed it at will and live by the essence that is his soul, and the essence, equally divine, that is his body. The sin against the body - it was for that they wept in chief; the centuries of wrong against the muscles and the nerves, and those five portals by which we can alone apprehend - glozing it over with talk of evolution, until the body was white pap, the home of ideas as colourless, last sloshy stirrings of a spirit that had grasped the stars.

'Where are you?' she sobbed.

His voice in the darkness said, 'Here.'

Is there any hope, Kuno?'

'None for us.'

'Where are you?'

She crawled over the bodies of the dead. His blood spurted over her hands.

'Quicker,' he gasped, 'I am dying - but we touch, we talk, not through the Machine.'

He kissed her.

'We have come back to our own. We die, but we have recaptured life, as it was in Wessex, when Aelfrid overthrew the Danes. We know what they know outside, they who dwelt in the cloud that is the colour of a pearl.'

'But Kuno, is it true? Are there still men on the surface of the earth? Is this - tunnel, this poisoned darkness - really not the end?'

He replied:

'I have seen them, spoken to them, loved them. They are hiding in the midst and the ferns until our civilization stops. Today they are the Homeless - tomorrow----- '

'Oh, tomorrow - some fool will start the Machine again, tomorrow.'

'Never,' said Kuno, 'never. Humanity has learnt its lesson.'

As he spoke, the whole city was broken like a honeycomb. An air-ship had sailed in through the vomitory into a ruined wharf. It crashed downwards, exploding as it went, rending gallery after gallery with its wings of steel. For a moment they saw the nations of the dead, and, before they joined them, scraps of the untainted sky.

End

I

Statek powietrzny

Wyobraźcie sobie, jeśli potraficie, mały pokój w kształcie sześciokąta, niby komórka w plastrze miodu. Nie oświetla go ani okno ani lampa, a jednak pokój jest wypełniony łagodnym blaskiem. Brak wszelkich otworów wentylacyjnych, a mimo to powietrze jest świeże. Nie widać żadnych instrumentów muzycznych, a jednak w momencie gdy rozpoczynają się moje rozważania, pokój pulsuje melodyjnymi dźwiękami. Na środku stoi fotel, a tuż obok pulpit — i one stanowią całe umeblowanie. W fotelu zaś spoczywa bryła ciała pozawijana niby mumia — jest to kobieta wzrostu około pięciu stóp, o twarzy białej jak pieczarka. Do niej właśnie należy ów niewielki pokój.

Zadźwięczał elektryczny dzwonek.

Kobieta dotknęła przełącznika i muzyka ucichła.

„Chyba muszę zobaczyć, kto to taki", pomyślała i uruchomiła krzesło.

Podobnie jak muzyka, krzesło było zdalnie sterowane przez urządzenie mechaniczne i przewiozło ją do tej części pokoju, gdzie dzwonek wciąż brzęczał natarczywie.

— Kto tam? — spytała.

Odezwała się poirytowanym głosem, bowiem od chwili kiedy zaczęła słuchać muzyki, często jej przerywano. Znała kilka tysięcy osób; w niektórych dziedzinach kontakty międzyludzkie rozwinęły się kolosalnie.

Lecz kiedy usłyszała głos w słuchawce, jej biała twarz zmarszczyła się w uśmiechu i powiedziała:

— Bardzo dobrze. Porozmawiajmy. Odizoluję się. Nie sądzę, by w ciągu najbliższych pięciu minut miało wydarzyć się coś ważnego — gdyż mogę ci poświęcić aż pięć minut, Kuno. Potem muszę wygłosić wykład na temat „Muzyka Okresu Australijskiego".

Dotknęła gałki izolacji, aby nikt inny nie mógł z nią rozmawiać. Potem dotknęła aparatu świetlnego i pokoik pogrążył się w ciemności.

— Pośpiesz się! — zawołała z ogarniającą ją znów irytacją. — Pośpiesz się, Kuno; siedzę tu w ciemnościach i marnuję czas.

Upłynęło jednak pełnych piętnaście sekund, zanim okrągła płytka, którą trzymała w dłoni, rozjarzyła się. Przemknęło po niej sine światło, pociemniało aż do purpury i niebawem mogła już zobaczyć podobiznę syna, który mieszkał na drugim krańcu ziemi, a też ją widział.

— Kuno, jaki ty jesteś powolny. Uśmiechnął się z powagą.

— Jestem więcej niż pewna, że lubisz mitrężyć czas.

— Dzwoniłem już przedtem, Matko, ale zawsze byłaś albo zajęta, albo odizolowana. Mam do powiedzenia coś osobliwego.

— Co to takiego, najdroższy chłopcze? Pospiesz się. Dlaczego nie mogłeś tego przesłać pocztą pneumatyczną?

— Ponieważ wolę przekazać taką rzecz ustnie. Chcę...

— No?

— Chcę, żebyś przyjechała zobaczyć się ze mną. Waszti przyjrzała się jego twarzy na sinej płytce.

— Ależ ja ciebie widzę! — wykrzyknęła. — Czego jeszcze chcesz?

— Chcę zobaczyć ciebie nie za pośrednictwem Maszyny — rzekł Kuno.

— Chcę porozmawiać z tobą bez pośrednictwa tej nudnej Maszyny.

— Cicho! Sza! — powiedziała matka, lekko zgorszona. — Nie wolno ci nic mówić przeciw Maszynie.

— Dlaczego?

— Bo nie wolno.

— Mówisz tak, jak gdyby Maszynę stworzyło jakieś bóstwo! — krzyknął.

— Jestem przekonany, że modlisz się do niej, kiedy jesteś nieszczęśliwa. Nie zapominaj, że to ludzie ją zrobili. Wielcy ludzie, lecz tylko ludzie. Maszyna znaczy dużo, ale nie jest wszystkim. Na płytce widzę coś, co jest do ciebie podobne, ale ciebie nie widzę. To, co słyszę przez telefon, przypomina twój głos, lecz nie ciebie słyszę. Dlatego chcę, żebyś przyjechała. Przyjedź i zatrzymaj się u mnie. Złóż mi wizytę, żebyśmy mogli spotkać się twarzą w twarz i porozmawiać o nadziejach, jakie żywię w sercu.

Odparła, że z trudem może wykroić czas na wizytę.

— Statek powietrzny pokonuje przestrzeń między tobą a mną w dwa zaledwie dni.

— Nie lubię statków powietrznych.

— Dlaczego?

— Nie lubię widoku brunatnej, odrażającej ziemi, morza oraz gwiazd, gdy się ściemni. W statku powietrznym nie miewam żadnych koncepcji.

— Ja nie miewam ich w żadnym innym miejscu.

— Jakiego typu myśli może ci podsunąć powietrze? Zawahał się przez moment.

— Czyżbyś nie znała czterech dużych gwiazd, które tworzą prostokąt i trzech gwiazd skupionych w środku tego prostokąta oraz zawieszonych przy nich trzech innych gwiazd?

— Nie, nie znam. Nie lubię gwiazd. Ale czy tobie podsunęły jakąś myśl? Bardzo zajmujące; powiedz mi.

— Przyszło mi do głowy, że są podobne do człowieka.

— Nie rozumiem.

— Cztery duże gwiazdy tworzą ramiona i kolana człowieka. Trzy gwiazdy w środku przypominają pas, jaki człowiek kiedyś nosił, a te wiszące trzy są jak miecz.

— Miecz?

— Ludzie nosili przy sobie miecze, do zabijania zwierząt i innych ludzi.

— Nie przemawia to do mnie jako szczególnie dobry pomysł, ale jest niewątpliwie oryginalny. Kiedy wpadłeś na to po raz pierwszy?

— W statku powietrznym.

Urwał, a matce zdawało się, że posmutniał. Pewności mieć nie mogła, gdyż Maszyna nie przekazywała niuansów w wyrazie twarzy. Dawała jedynie ogólne pojęcie o ludziach — pojęcie, które jest wystarczająco dobre do wszelkich praktycznych celów, pomyślała Waszti. Nieuchwytny urok uznawany przez pewną wątpliwą filozofię za prawdziwą istotę kontaktów międzyludzkich słusznie został pominięty przez Maszynę. Tak samo zresztą jak producenci sztucznych owoców pomijali nieuchwytny urok winogron. Rasa nasza od dawna już przystała na coś, co jest „całkiem niezłe".

— Prawda jest taka — podjął Kuno — że chcę te gwiazdy zobaczyć jeszcze raz. To ciekawe gwiazdy. Chcę zobaczyć je nie ze statku powietrznego, lecz z powierzchni ziemi, jak robili nasi przodkowie, przed tysiącami lat. Chcę zwiedzić powierzchnię ziemi.

Waszti znowu była zgorszona.

— Matko, musisz przyjechać choćby po to tylko, by wytłumaczyć mi, dlaczego przestępstwem jest zwiedzanie powierzchni ziemi.

— To żadne przestępstwo — odparła, opanowując się. — Ale też żaden zysk. Powierzchnia ziemi to jedynie proch i muł, życie na niej się nie ostało i będziesz potrzebował respiratora, bo w przeciwnym wypadku zginiesz od chłodu powietrza zewnętrznego. W atmosferze na zewnątrz umiera się natychmiast.

— Wiem; oczywiście nie pominę żadnego środka ostrożności.

— A poza tym...

— Tak?

Zastanawiała się i starannie dobrała słowa. Syn jej miał dziwaczne usposobienie, a ona pragnęła wyperswadować mu wyprawę.

— Jest to sprzeczne z duchem czasu — stwierdziła.

— Czy chcesz przez to powiedzieć, że sprzeczne z Maszyną?

— W jakimś sensie tak, ale... Podobizna na sinej płytce zatarła się.

— Kuno!

Odizolował się.

Przez moment Waszti czuła się osamotniona.

Potem włączyła światło i widok pokoju zalanego blaskiem i upstrzonego przyciskami dodał jej życia. Przyciski i przełączniki były wszędzie — przyciski do zamawiania jedzenia, muzyki, ubrania. Był guzik do gorącej kąpieli, po naciśnięciu którego wanna z marmuru (imitacji) wyrastała z podłogi, napełniona po brzegi ciepłym, pozbawionym zapachu płynem. I guzik do kąpieli zimnej. Oraz guzik, który dostarczał literatury. No i oczywiście były przyciski, dzięki którym porozumiewała się ze swymi przyjaciółmi. Pokój, w którym właściwie nic nie było, miał kontakt ze wszystkim, co na tym świecie przedstawiało dla niej wartość.

Następną czynnością Waszti było wyłączenie izolacji i natychmiast osaczyło ją wszystko to, co nagromadziło się w przeciągu ostatnich trzech minut. Pokój wypełnił się zgiełkiem dzwonków i rur głosowych. Jakie jest nowe pożywienie? Czy może je polecić? Czy miała ostatnio jakieś pomysły? Czy można przekazać jej własne koncepcje? Może by się zgodziła na spotkanie w niedalekiej przyszłości, powiedzmy od dziś za miesiąc, celem zwiedzenia publicznych ochronek?

Na większość z tych pytań odpowiadała z irytacją — cechą coraz bardziej powszechną w tej epoce pośpiechu. Powiedziała, że nowe pożywienie jest ohydne. Że wobec natłoku zaplanowanych spraw nie może zwiedzać publicznych ochronek. Że nie ma żadnych własnych koncepcji, ale właśnie dowiedziała się o jednej — iż cztery gwiazdy z trzema w środku są podobne do człowieka; wątpi, czy to wiele warte. Następnie wyłączyła .rozmówców, bowiem nadszedł czas wygłoszenia wykładu o muzyce australijskiej.

Od dawna już zarzucano niewygodny system zebrań publicznych; ani Waszti, ani jej słuchacze nie ruszali się na krok ze swoich pokoi. Ona, usadowiona w fotelu, mówiła, oni zaś, też w fotelach, słyszeli ją, dość dobrze, i widzieli, dość dobrze. Rozpoczęła humorystycznym opisem muzyki w epoce przed Mongołami i przeszła do opisu wielkiego rozkwitu pieśni, jaki nastąpił po podboju przez Chiny. Odległe wprawdzie i pierwotne były metody I-San-So oraz szkoły brisbańskiej, jednak ona czuje (tak powiedziała), że studia nad nimi mogłyby wiele dać dzisiejszym muzykom: odznaczają się bowiem świeżością, a co najważniejsze, zawierają idee.

Dobrze przyjęto wykład, który trwał dziesięć minut, a na zakończenie ona i liczni słuchacze posłuchali wykładu o morzu; pewne pomysły dałyby się czerpać z morza — mówca po przywdzianiu respiratora zwiedził je niedawno. Następnie Waszti najadła się, porozmawiała z wieloma przyjaciółmi, wykąpała się, znowu porozmawiała i przyzwała łóżko.

Łoże nie odpowiadało jej gustom. Było zbyt duże, a ona miała upodobania do niewielkich łóżek. Jednak reklamacje były bezcelowe, gdyż na całym świecie łóżka miały te same rozmiary, a zapewnienie innego wariantu wymagałoby olbrzymich zmian w Maszynie. Waszti odizolowała się — było to konieczne, bowiem pod ziemią nie istniały ni dzień ni noc — i zrobiła przegląd wszystkiego, co się wydarzyło od ostatniego wezwania łóżka. Idee? Właściwie żadne. Wydarzenia — czy zaproszenie od Kuna można nazwać wydarzeniem?

Obok niej, na małym pulpicie, leżała pozostałość po minionych epokach śmieci — jedna książka. Była to Księga Maszyny. Zawierała wskazówki na każdą ewentualność. Gdy Waszti było gorąco lub zimno, miała nie-strawność albo nie mogła się wysłowić, kierowała się do Księgi, która informowała ją, jaki przycisk nacisnąć. Wydana została przez Komitet Centralny. Zgodnie z narastającą tendencją była bogato oprawiona.

Siedząc już w łóżku Waszti z uszanowaniem wzięła Księgę do rąk. Rozejrzała się po rozświetlonym pokoju, tak jakby podejrzewała, że może ją ktoś obserwować. Po czym, na poły zawstydzona i na poły rozradowana, wyszeptała „Maszyno! Maszyno!" i podniosła tom do ust. Trzykrotnie złożyła na nim pocałunek, trzykrotnie pochyliła głowę, trzykrotnie ogarnęło ją błogie uczucie, że została wysłuchana. Po zakończeniu obrządku znalazła stronę 1367, gdzie podawano godziny odlotu statków powietrznych z wyspy na półkuli południowej, pod której glebą mieszkała, w kierunku wyspy na półkuli północnej, w głębi której mieszkał jej syn. Pomyślała: „Nie mam czasu".

Zaciemniła pokój i usnęła; obudziła się i pokój rozjaśniła; posiliła się i wymieniła poglądy z przyjaciółmi, posłuchała muzyki i uczestniczyła w wykładach; zaciemniła pokój i usnęła. Nad nią, pod nią i wokół niej odwiecznie szumiała Maszyna; Waszti nie zauważała szmeru, ponieważ urodziła się mając go w uszach. Ziemia, która ją nosiła, szumiała mknąc wśród ciszy i obracała Waszti raz ku niewidzialnemu słońcu, to znów ku niewidzialnym gwiazdom. Waszti zbudziła się i rozjaśniła pokój. — Kuno!

— Nie będę z tobą rozmawiał — odezwał się — póki nie przyjedziesz.

— Czy od czasu naszej ostatniej rozmowy byłeś na powierzchni ziemi?

Jego podobizna zatarła się.

Znowu Waszti poradziła się Księgi. Zdenerwowała się bardzo i opadła na fotel z rozkołatanym sercem. Wyobraźmy ją sobie bez zębów czy włosów! Niebawem skierowała fotel pod ścianę i nacisnęła nieznany przycisk. Ściana z wolna rozsunęła się. Przez otwór Waszti zobaczyła tunel, który lekko skręcał i dlatego nie było widać, dokąd prowadzi. Gdyby zdecydowała-się odwiedzić syna, początek podróży znajdował się właśnie tutaj.

Oczywiście wiedziała wszystko o sieci komunikacyjnej. Nie było w tym żadnych tajemnic. Zawezwie wagon, który poniesie ją tunelem aż do windy stanowiącej połączenie z dworcem statków powietrznych; system ów był już w użyciu od bardzo wielu lat, na długo przed powszechnym ustanowieniem Maszyny. I oczywiście Waszti przestudiowała cywilizację, która bezpośrednio poprzedzała obecną — cywilizację, która opacznie pojęła funkcje systemu i korzystała z niego w celu dowożenia ludzi do rzeczy zamiast dostarczania rzeczy ludziom. Takie komiczne dawne czasy, kiedy ludzie podróżowali dla zmiany powietrza zamiast zmienić powietrze w swoich pokojach. A jednak — tunel napawał ją strachem; nie widziała go od czasu, gdy urodziła ostatnie dziecko. Skręcał, ale niezupełnie tak, jak sobie przypominała; był jasny — lecz nie aż tak oślepiająco, jak to podawał pewien wykładowca. Waszti znalazła się w szponach panicznego lęku przed osobistym doświadczeniem. Wycofała się do pokoju i ściana znów się zamknęła.

— Kuno — powiedziała — nie mogę przyjechać cię odwiedzić. Nie czuję się dobrze.

W mgnieniu oka ogromny aparat zawisł nad nią u sufitu, termometr automatycznie wsunął się w usta, na sercu automatycznie ułożył się stetoskop. Leżała bezsilna. Chłodne tampony koiły skroń. Kuno telegraficznie zawezwał jej lekarza.

Tak to ludzkie namiętności tłukły się jeszcze tu i ówdzie po Maszynie. Waszti wypiła lekarstwo, które lekarz wstrzyknął jej w usta, i urządzenie wycofało się na swoje miejsce w suficie. Dał się słyszeć głos Kuna pytającego o jej samopoczucie.

— Lepiej. — A potem ze zniecierpliwieniem: — Ale dlaczego właściwie to ty do mnie nie przyjedziesz?

— Ponieważ nie mogę opuścić tego miejsca.

— Dlaczego?

— Ponieważ lada moment może zdarzyć się coś doniosłego.

— Czy byłeś już na powierzchni ziemi?

— Jeszcze nie.

— Więc o co chodzi?

— Za pośrednictwem Maszyny nie powiem ci.

Waszti powróciła do normalnego życia.

Myślała jednak o Kunie, o jego dzieciństwie — narodzinach, przeniesieniu do publicznych ochronek, o swej jedynej tam wizycie i jego odwiedzinach u niej — odwiedzinach, które ustały z chwilą, gdy Maszyna przydzieliła mu pokój na drugim krańcu świata. „Rodzice: ich obowiązki", informowała księga Maszyny, „ustają w momencie narodzin. Str. 422327483". Prawda, lecz w przypadku Kuna było coś szczególnego — trzeba przyznać, że wszystkie jej dzieci miały w sobie coś szczególnego — no i zważywszy wszystko, musi odważyć się na tę podróż, jeżeli syn sobie tego życzy. „Coś doniosłego może się wydarzyć". Co to miało oznaczać? Bez wątpienia jest to niedorzeczność młokosa, ale przecież musi pojechać. Znowu nacisnęła nieznany przycisk, znowu ściana rozsunęła się i Waszti zobaczyła tunel, który skręcał w nieznane. Kurczowo ściskając Księgę wstała, chwiejnym krokiem podreptała na peron i zawezwała wagon. Pokój zamknął się za jej plecami; rozpoczęła się podróż na półkulę północną.

Oczywiście było to dziecinnie łatwe. Kiedy podjechał wagon, ujrzała w nim fotele dokładnie takie same, jak we własnym pokoju. Na dany przez nią znak wagon zatrzymał się i Waszti niepewnie podreptała do windy. W windzie znajdował się jeszcze jeden pasażer; po raz pierwszy od wielu miesięcy spotkała się twarzą w twarz z podobną sobie istotą. Podróżnych w tych czasach było niewielu, gdyż dzięki zdobyczom nauki ziemia wzdłuż i wszerz była dokładnie taka sama. Błyskawiczne kontakty, po których poprzednia cywilizacja spodziewała się tak wiele, zakończyły się samozagładą. Co za sens podróżować do Pekinu, który wygląda akurat tak, jak Shrewsbury? Po co wracać do Shrewsbury, skoro będzie takie samo jak Pekin? Ciało człowieka rzadko znajdowało się w ruchu; wszystek niepokój skoncentrował się w duszy.

System statków stanowił relikt z poprzedniej epoki. Utrzymywano go, ponieważ kontynuować było łatwiej niż zlikwidować lub ograniczyć; obecnie jednak jego zakres znacznie przekroczył potrzeby ludzkości. Pojazd za pojazdem wznosił się z womitoriów Rye czy Christchurch (używam nazw antycznych), żeglował po zatłoczonym niebie i zatrzymywał się przy nabrzeżach na południu — pusty. Tak przemyślnie ułożony był ten system, tak niezależny od warunków atmosferycznych, że niebo — czyste bądź zachmurzone — przypominało gigantyczny kalejdoskop, w którym regularnie powtarzał się ten sam wzór. Statek, którym podróżowała Waszti, startował raz o zachodzie słońca, raz o świcie. Niezmiennie jednak kiedy przelatywała nad Reims, napotykał statek kursujący między Helsinkami a Brazylią, zaś za każdym trzecim przelotem nad Alpami trasę jego przecinała od tyłu flota lotnicza z Palermo. Dzień czy noc, wiatr czy burza, przypływ czy trzęsienie ziemi nigdy już nie stanowiły przeszkody dla człowieka. Okiełznał Lewiatana. Cała dawna literatura opiewająca uroki Natury i opisująca bojaźń w jej obliczu brzmiała równie fałszywie, jak bajdurzenie dziecka.

Mimo to, gdy Waszti zobaczyła potężny kadłub statku zbrukany wskutek kontaktu z powietrzem zewnętrznym, powróciła jej odraza do bezpośredniego doświadczenia. Przecież to nie to samo, co statek w kinematofonie. Po pierwsze, wydzielał zapach — wprawdzie nie silny czy nieprzyjemny, ale zapach jednak miał i nawet z zamkniętymi oczami wiedziałaby, że w pobliżu znajduje się nowy przedmiot. Poza tym od windy musiała podejść do niego pieszo, musiała znieść spojrzenia innych pasażerów. Człowiek idący przed nią upuścił Księgę — niby nic wielkiego, ale we wszystkich wzbudził niepokój. Jeżeli ktoś upuścił Księgę w swoim pokoju, podłoga podniosła ją mechanicznie, lecz przejście do statku nie było w ten sposób przystosowane, więc święty tom leżał, tak jak upadł. Zatrzymali się — była to rzecz nieprzewidziana — a mężczyzna, zamiast podnieść swą własność, pomacał mięśnie ramion, aby sprawdzić, jak to się stało, że go zawiodły. Potem, niebywałe, ktoś odezwał się bezpośrednio: „Spóźnimy się" — więc wszyscy pomaszerowali na pokład, a Waszti nadepnęła przy tym na Księgę.

Wewnątrz statku jej niepokój wzmógł się. Ujrzała wyposażenie staroświeckie i niewyszukane. Była nawet przewodniczka i w czasie podróży Waszti zmuszona będzie przekazywał jej swoje życzenia. Oczywiście przez całą długość statku biegł ruchomy chodnik, lecz z peronu do kabiny Waszti zobowiązana była przejść sama. Jedne kabiny lepsze były od drugich, a Waszti nie otrzymała najlepszej. Pomyślała, że przewodniczka postąpiła niesprawiedliwie, i zatrzęsła się z oburzenia. Szklane zasuwy zamknęły się i już nie mogła wyjść. Przy końcu westybulu zobaczyła, że winda, którą wjechała na górę, jeździ pusta w tę i z powrotem. Pod tymi korytarzami z lśniących płytek mieściły się pokoje, jeden rząd po drugim, i zachodziły daleko w głąb ziemi, a w każdym z nich siedziała istota ludzka, która jadła, spała i wytwarzała pomysły. Zagrzebany głęboko w tym ulu był i jej pokój. Waszti bała się.

— Ach, Maszyno! Maszyno! — wyszeptała i pogładziła Księgę; doznała ulgi.

Potem ściany westybulu jakby zlały się w jedną, podobnie jak to dzieje się z przejściami, które widujemy w snach, winda zniknęła, upuszczona księga zsunęła się na lewą stronę i również zniknęła, wypolerowane płytki pędziły niby strumień wody, dał się odczuć nieznaczny wstrząs i statek powietrzny wydostał się z tunelu i poszybował nad wodami tropikalnego oceanu.

Była noc. Przez moment Waszti widziała wybrzeże Sumatry wyraźnie okolone fosforyzującymi falami i zwieńczone latarniami morskimi, które niezmiennie wysyłały w świat niepotrzebne już snopy światła. Wkrótce zniknęły też i one i jedynie gwiazdy odwracały uwagę Waszti. Nie tkwiły w miejscu, lecz ponad jej głową kołysały się to w tę, to w tamtą stronę, przesuwając się od jednego świetlika do drugiego, tak jakby to nie statek powietrzny, ale cały wszechświat kołysał się na boki. I tak, jak to się zdarza w pogodne noce, raz zdawały się w perspektywie, to znowu w płaszczyźnie; niekiedy układały się piętrowo i rząd za rzędem wstępowały w nieskończone niebiosa, albo wreszcie skrywały nieskończoność tworząc pułap, który na zawsze ogranicza pole wyobraźni człowieka. W każdym razie zdawały się nie do zniesienia.

— Czy mamy podróżować w ciemnościach? — zawołali pasażerowie i przewodniczka, która nie dopatrzyła sprawy, włączyła światło i opuściła zasłony z giętkiego metalu. Kiedy budowano statki powietrzne, na świecie wciąż jeszcze pokutowało pragnienie, by oglądać rzeczy z bliska. Stąd ta niezwykła ilość świetlików oraz okien i proporcjonalna do tego udręka istot cywilizowanych i dystyngowanych. W kabinie Waszti jedna gwiazda nawet przezierała przez szczelinę w zasłonie, zaś po kilku godzinach niespokojnego snu przeszkodził jej nieznajomy blask, który był świtem.

Choć statek niby tak szybko pędził na zachód, ziemia jeszcze szybciej toczyła się na wschód i wlokła Waszti i jej towarzyszy w kierunku słońca. Nauka zdołała przedłużyć noc, ale tylko troszeczkę, i wielkie kiedyś nadzieje na zneutralizowanie dobowego obrotu ziemi przepadły razem z nadziejami, które były chyba jeszcze śmielsze. „Dotrzymać kroku słońcu", albo nawet je prześcignąć — oto cel, dla którego pobudowano statki powietrzne zdolne osiągać nieprawdopodobną szybkość, sterowane przez największe umysły epoki. Pośród aplauzu ludzkości krążyły wciąż naokoło globu, bezustannie na zachód, wciąż naokoło. Na próżno. Kula ziemska jeszcze szybciej pędziła na wschód i zdarzały się przerażające wypadki, więc Komitet Maszyny, który właśnie wtedy nabierał znaczenia, ogłosił, że pogoń ta jest nielegalna, niemechaniczna i podlega karze Bezdomności. O Bezdomności jeszcze będzie mowa.

Bez wątpienia Komitet miał rację. Jednakże to usiłowanie, by „pokonać słońce", wzbudziło ostatnio wspólne zainteresowanie, jakiego nasza rasa doświadczyła w stosunku do ciał niebieskich, a po prawdzie w stosunku do czegokolwiek. Wtedy to ostatni raz ludzie tworzyli wspólnotę dzięki myśleniu o żywiole poza światem. Zwyciężyło słońce, a jednak był to kres jego duchowego panowania. Świt, południe, zmierzch, pas zodiakalny nie dotyczyły ani życia ludzi, ani ich serc, a nauka wycofała się pod ziemię, by skupić się na problemach, które z pewnością rozwiąże.

Toteż kiedy Waszti zobaczyła, że do kabiny wtargnął różany palec światła, ogarnęło ją rozdrażnienie i starała się dociągnąć zasłonę. Tymczasem zasłona umknęła aż po samą górę i Waszti zobaczyła w świetliku małe różowe chmurki rozkołysane na tle błękitu, a skoro tylko słońce wzniosło się wyżej, jego blask dostał się do środka bez przeszkód i spłynął po ścianie niby złote morze. Wznosił się i opadał zgodnie z ruchem statku, podobnie jak wznoszą się i opadają fale, lecz zbliżał się nieubłaganie, tak jak zbliża się przypływ. Jeżeli Waszti nie zabezpieczy się, blask padnie jej na twarz. Przeszył ją paroksyzm lęku i zadzwoniła na przewodniczkę. Przewodniczka też była przerażona, ale nie mogła nic /robić; nie w jej gestii leżało naprawianie zasłon. Jedyne, co mogła zaproponować, to żeby szanowna pasażerka zmieniła kabinę i Waszti niezwłocznie zaczęła się do tego przygotowywać. Na całym świecie ludzie byli niemal zupełnie do siebie podobni, ale przewodniczka statku powietrznego, może skutkiem swych wyjątkowych obowiązków, odstawała trochę od powszechnego modelu. Często bywała zmuszona zwracać się do pasażerów bezpośrednio i dlatego jej sposób bycia nabrał pewnej szorstkości i oryginalności. W momencie, gdy Waszti z okrzykiem uchyliła się gwałtownie przed promieniem słonecznym, przewodniczka zachowała się wprost po barbarzyńsku — wyciągnęła rękę, by ją podtrzymać.

— Jak pani śmie! — zawołała pasażerka. — Pani się zapomina!

Kobieta zmieszała się i przeprosiła Waszti za to, że nie pozwoliła jej upaść. Teraz ludzie nigdy nie dotykali się nawzajem. Zwyczaj ten stał się przeżytkiem, dzięki Maszynie.

— Gdzie teraz jesteśmy? — spytała Waszti wyniośle.

— Jesteśmy nad Azją — odpowiedziała przewodniczka siląc się na uprzejmość.

— Azją?

— Musi mi pani wybaczyć ten pospolity sposób wysławiania się. Nabrałam zwyczaju stosowania niemechanicznych nazw miejsc — nad którymi przelatuję.

— O, ja pamiętam Azję. Stamtąd pochodzili Mongołowie.

— Pod nami, na wolnym powietrzu, leżało miasto, które ongiś nazywało się Simla.

— Czy słyszała pani kiedyś o Mongołach i o szkole brisbańskiej?

— Nie.

— Brisbane też rozciągało się na wolnym powietrzu.

— Te góry na prawo — pozwoli pani, że je pokażę.

Odsunęła metalową zasłonę. Ukazał się główny łańcuch Himalajów.

— Nazywano to kiedyś Dachem Świata, te właśnie góry.

— Co za niemądra nazwa!

— Musi pani pamiętać, że przed zaraniem cywilizacji wydawały się nieprzystępnym murem, który sięgał gwiazd. Sądzono, że oprócz bogów nikt nie może pokonać tych szczytów. Jakiego postępu dokonaliśmy, dzięki Maszynie!

— Jakiego postępu dokonaliśmy, dzięki Maszynie! — rzekła Waszti.

— Jakiego postępu dokonaliśmy, dzięki Maszynie! — jak echo powtórzył pasażer, który poprzedniego wieczoru upuścił Księgę, a teraz stał w przejściu.

— A ta biała masa w rozpadlinach? — co to takiego?

— Zapomniałam, jak się nazywa.

— Proszę zakryć okno. Te góry nie nasuwają mi żadnych pomysłów.

Północna strona Himalajów tonęła w głębokim cieniu, zaś indyjskim stokiem właśnie zawładnęło słońce. Lasy wytrzebiono podczas epoki literatury celem produkowania masy celulozowej, ale śniegi budziły się w całej porannej glorii, zaś chmury nadal osłaniały piersi Kanczendzengi. Na nizinach widniały ruiny miast, gdzie skarlałe rzeki przemykały pod murami, przy których widniały gdzieniegdzie ślady womitoriów stanowiących oznaki miast teraźniejszości. Ponad całym krajobrazem pędziły statki powietrzne, które z niewiarygodną butą przecinały nieboskłon we wszystkie strony i nonszalancko nabierały wysokości, kiedy pragnęły uniknąć zakłóceń niższych warstw atmosfery, by pokonać Dach Świata.

— Rzeczywiście zrobiliśmy postępy, dzięki Maszynie — rzekła przewodniczka i metalową zasłoną przesłoniła Himalaje.

Dzień wlókł się niemiłosiernie. Wszyscy pasażerowie siedzieli w swoich kabinach i unikali jeden drugiego z nieomal fizyczną odrazą, pragnąc tylko tego, by na powrót znaleźć się pod powierzchnią ziemi. Było ich ośmiu czy dziesięciu i przeważali młodzi mężczyźni, których wysłano z publicznych ochronek, aby w różnych częściach świata zajęli pokoje niedawno zmarłych. Mężczyzna, który upuścił Księgę, odbywał podróż powrotną do domu. Wysłano go na Sumatrę, aby rasa nie wygasła. Jedynie Waszti podróżowała z własnej woli.

W południe po raz drugi rzuciła okiem na ziemię. Statek powietrzny przecinał kolejne pasmo gór, lecz z powodu chmur Waszti niewiele mogła dojrzeć. Pod nią wznosiły się bloki czarnych skał, które niewyraźnie przechodziły w szare. Miały fantastyczne kształty; jedna z nich przypominała powolnego mężczyznę.

— Brak pomysłów tutaj — mruknęła Waszti i metalową zasłoną przesłoniła Kaukaz.

Wieczorem wyjrzała znowu. Akurat przecinali złociste morze, nad którym położone były liczne wysepki i jeden półwysep.

— Brak pomysłów tutaj — powtórzyła Waszti i metalową zasłoną przesłoniła Grecję.

II

Aparat Naprawczy

Westybulem, windą, kolejką rurową, wzdłuż peronu, przez rozsuwane drzwi — pokonując w odwrotnej kolejności wszystkie etapy wyjazdu — Waszti jednak dotarła do synowskiego pokoju, który był dokładnym odbiciem jej własnego. Właściwie mogłaby z powodzeniem uznać wizytę za zbyteczną. Przyciski, gałki, pulpit z Księgą, temperatura, powietrze, oświetlenie — wszystko zupełnie takie samo. No a jeśli nawet sam Kuno, ciało z jej ciała, stoi tuż przy niej, to jaki z tego pożytek? Była za dobrze wychowana, by uścisnąć mu dłoń.

Odwracając wzrok odezwała się w te słowa:

— Oto jestem. Miałam niewypowiedzianie okropną podróż i mocno cofnęłam się w rozwoju duszy. Nie jest to tyle warte, Kuno, nie jest to aż tyle warte. Mój czas jest zbyt cenny. Światło słoneczne prawie mnie dotknęło i natknęłam się na wysoce nieokrzesanych ludzi. Mogę zatrzymać się tylko na kilka minut. Powiedz, co masz do powiedzenia, i zaraz muszę wracać.

— Zagrożono mi Bezdomnością — rzekł. Nareszcie spojrzała na niego.

— Zagrożono mi Bezdomnością i czegoś takiego nie mogłem tobie powiedzieć za pośrednictwem Maszyny.

Bezdomność oznacza śmierć. Ofiarę wystawia się na działanie powietrza, które zabija.

— Od czasu naszej ostatniej rozmowy byłem na zewnątrz. Stała się doniosła rzecz, ale oni mnie wyśledzili.

— Niby dlaczego nie miałbyś wychodzić na zewnątrz! — zawołała. — Przecież zwiedzanie powierzchni ziemi jest najzupełniej legalne, najzupełniej mechaniczne. Ostatnio wysłuchałam wykładu o morzu: nie ma co do tego żadnych zastrzeżeń, po prostu trzeba zamówić respirator i otrzymać zezwolenie na Wyjście. Jest to wprawdzie coś, czego nie robią ludzie uduchowieni i zaklinałam cię, żebyś tego nie robił, ale nie ma przeciw temu żadnego zastrzeżenia prawnego.

— Nie otrzymałem zezwolenia na Wyjście.

— No to jak się wydostałeś?

— Znalazłem swoją własną drogę.

Nic jej to nie powiedziało i Kuno musiał powtórzyć.

— Swoją własną drogę? — szepnęła. — Ależ to nie byłoby stosowne.

— Dlaczego?

Pytanie oburzyło ją ponad wszelką miarę.

— Zaczynasz odnosić się do Maszyny bałwochwalczo — wycedził zimno. — To, że znalazłem swoją własną drogę, uważasz za niereligijne. Akurat tak samo uważał Komitet, kiedy mi zagroził Bezdomnością.

Rozzłościło ją to.

— Niczego bałwochwalczo nie traktuję — zawołała. — Jestem wysoce postępowa. Nie uważam, abyś był niereligijny, bowiem nie zostało nic, co nazwać można religią. Wszelkie obawy czy przesądy, jakie kiedyś istniały, zostały już zniszczone przez Maszynę. Chodziło mi jedynie o to, że znalezienie własnej drogi jest... A poza tym, nie ma żadnej nowej drogi.

— Tak się zawsze zakłada.

— Nie sposób wydostać się, chyba że przez womitoria, na co jednak trzeba uzyskać zezwolenie na Wyjście. Tak mówi Księga.

— No to Księga się myli, gdyż ja wydostałem się o własnych siłach.

Bowiem Kuno obdarzony był pewną siłą fizyczną.

Były to już czasy, gdy muskularność stanowiła hańbę. W momencie narodzin każde niemowlę poddawano szczegółowym oględzinom i likwidowano wszystkie, które rokowały niewskazaną siłę. Humaniści mogą sobie protestować, ale pozostawienie siłacza przy życiu wcale by nie było prawdziwym miłosierdziem; przy takim trybie życia, do jakiego powołała go Maszyna, nigdy nie zaznałby szczęścia; usychałby z tęsknoty za drzewami do wspinania, za rzekami do pluskania, za łąkami i wzgórzami, które mogłyby stanowić miarę sprawności jego ciała. Człowiek musi być przystosowany do swego otoczenia, prawda? W zaraniu świata ludzkie cherlaki musiały być zrzucane z góry Tajgetos; u schyłku nasi siłacze będą poddawani eutanazji, aby Maszyna mogła się rozwijać, aby Maszyna mogła się rozwijać, aby Maszyna mogła się rozwijać wiecznie.

— Wiesz, że zatraciliśmy poczucie przestrzeni. Twierdzimy „przestrzeń jest unicestwiona", ale unicestwiliśmy nie przestrzeń, lecz poczucie tejże. Zatraciliśmy cząstkę samych siebie. Postanowiłem ją odzyskać i rozpocząłem od przemierzania wzdłuż i wszerz peronu kolejowego przed moim pokojem. Tam i z powrotem, aż do zmęczenia i tym sposobem udało mi się na nowo uchwycić znaczenie słów „blisko" i „daleko". „Blisko" oznacza miejsce, do którego mogą mnie szybko doprowadzić własne nogi, nie zaś miejsce, do którego szybko dowiezie mnie pociąg czy statek powietrzny. „Daleko" to miejsce, do którego nie zdołam szybko dojść na własnych nogach; womitorium jest „daleko", chociaż po zawezwaniu pociągu mógłbym się tam znaleźć w trzydzieści osiem sekund. Człowiek stanowi miarę. To była moja pierwsza lekcja. Nogi człowieka są miarą odległości, jego ręce miarą posiadania, ciało zaś miarą tego wszystkiego, co jest godne miłości i pożądania oraz silne. Następnie posunąłem się dalej: i to właśnie wtedy wzywałem ciebie po raz pierwszy, a ty uparcie nie chciałaś przyjechać.

To miasto, jak ci wiadomo, zbudowane jest głęboko pod powierzchnią ziemi, ponad którą sterczą jedynie womitoria. Po przemierzeniu wzdłuż i wszerz peronu przed moim pokojem, pojechałem windą na następny peron i również ten zwiedziłem i to samo powtórzyło się z każdym po kolei, aż dotarłem do najwyższego, powyżej którego zaczyna się ziemia. Wszystkie perony są dokładnie takie same i przebywanie na nich dało mi jedynie to, że rozwinąłem zmysł przestrzeni oraz mięśnie. Sądzę, że tym powinienem się był zadowolić — nie jest to znów tak mało — lecz kiedy tak spacerowałem i dumałem, przyszło mi do głowy, że nasze miasta pobudowano przecież w czasach, kiedy ludzie oddychali powietrzem zewnętrznym, i że były wtedy szyby wentylacyjne dla robotników. Nie byłem w stanie myśleć o niczym innym poza tymi szybami wentylacyjnymi. Czy zostały zniszczone przez te wszystkie rury żywnościowe, medyczne, muzyczne, które Maszyna ostatnimi czasy wprowadziła? A może zostały po nich jakieś ślady? Jedna rzecz nie ulegała wątpliwości: jeżeli gdzieś można na nie natrafić, to tylko w tunelach kolejowych najwyższego piętra. We wszystkich innych miejscach nie ma niewykorzystanego skrawka przestrzeni.

Opowiadam tę historię szybko, ale nie myśl, że nie oblatywał mnie strach, albo że twoje odpowiedzi wcale mnie nie deprymowały. Spacerowanie wzdłuż tunelu kolejowego nie jest rzeczą przyjętą, nie jest mechaniczne, nie jest przyzwoite. Nie bałem się, że nadepnę na szynę pod napięciem i zginę. Bałem się czegoś innego mniej namacalnego — zrobienia czegoś, czego nie przewidziała Maszyna. Potem przypomniałem sobie, że „Człowiek jest miarą", więc brnąłem dalej i po wielu wyprawach znalazłem wylot.

Oczywiście tunele były oświetlone. Wszystko jest światłem, sztucznym światłem, ciemność stanowi wyjątek. Kiedy więc zobaczyłem czarny odstęp między płytami, od razu wiedziałem, że to wyjątek, i uradowałem się. Wsunąłem rękę — początkowo nie mogłem wcisnąć nic więcej i nieprzytomny ze szczęścia wymachiwałem nią na wszystkie strony. Poluzowałem drugą płytę, wsunąłem głowę i krzyknąłem w ciemność: „Nadchodzę, jeszcze tego dokonam!" a głos mój odbił się echem pośród nie kończących się przejść. Żądło mi się, że słyszę duchy dawno zmarłych robotników, którzy co wieczór powracali do blasku gwiazd i do swych żon, a wszystkie pokolenia, które kiedyś mieszkały na wolnym powietrzu, krzyknęły ku mnie: „Jeszcze tego dokonasz, nadchodzisz".

Urwał. Mimo całej niedorzeczności ostatnie słowa Kuna wzruszyły Waszti. Bowiem niedawno Kuno zgłosił chęć zostania ojcem, a Komitet odrzucił jego prośbę. Kuno nie reprezentował typu, który Maszyna pragnęła przekazywać dalej.

— Potem nadjechał pociąg. Musnął mnie, lecz wepchnąłem głowę i ręce do dziury. Zdziałałem dość jak na jeden dzień, więc wyczołgałem się na peron, zjechałem windą na dół i zawezwałem łóżko. Och, jakie miałem sny! I znowu dzwoniłem do ciebie, a ty znowu odmówiłaś.

Pokręciła głową i rzekła:

— Przestań. Przestań mówić o takich strasznych rzeczach. Wpędzasz mnie w rozpacz. Przecież ty odrzucasz cywilizację.

— Ale mam na powrót poczucie przestrzeni, a wtedy człowiek nie może spocząć. Postanowiłem wdrapać się do dziury i wspiąć w górę szybu. W tym celu gimnastykowałem ramiona. Dzień po dniu wykonywałem komiczne ruchy, aż do bólu całego ciała, więc wkrótce potrafiłem uwiesić się na rękach i trzymać poduszkę przez długie minuty rozciągnięty na łóżku. Po czym zamówiłem respirator i wyruszyłem.

Początek był łatwy. Zaprawa nieco nadbutwiała, więc w mig usunąłem kilka kolejnych płytek i wgramoliłem się za nimi w ciemność, a duchy zmarłych pokrzepiały mnie. Sam nie wiem, co przez to rozumiem. Mówię po prostu, co czułem. Po raz pierwszy odczuwałem, że odezwał się protest

przeciw zgnuśnieniu i że zmarli pokrzepiają mnie w tym samym stopniu, co ja niosę pociechę nienarodzonym. Czułem, że ludzkość istnieje i że istnieje bez przyodziewku. Jakim sposobem mam to wytłumaczyć? Była naga — ludzkość była naga, a te wszystkie rury i przyciski, i maszynerie ani nie przyszły z nami na świat, ani nie opuszczą go razem z nami i ostatecznie nie znaczą tak znów ogromnie, gdy tutaj jesteśmy. Gdybym był silny, pozdzierałbym z siebie całe to odzienie, jakie miałem na sobie, i wyszedłbym na zewnętrzne powietrze bez powijaków. Lecz nie dla mnie coś takiego, no i chyba też nie dla mojego pokolenia. Wspinałem się z respiratorem, w higienicznym ubraniu, z odżywczymi pigułkami! Lepiej tak niż wcale.

Była tam drabina zrobiona z jakiegoś prastarego metalu. Światło z pociągu padło na najbliższe szczeble i zobaczyłem, że prowadzi ona prosto w górę znad rumowiska na dnie szybu. Możliwe, że w trakcie budowy nasi przodkowie biegali po niej tam i z powrotem tuzin razy dziennie. Przy wspinaczce ostre krawędzie rozdarły mi rękawice na wylot i krew zalała dłonie. Światło wspomagało mnie trochę, a potem nastąpiła ciemność i co stokroć gorsze, także cisza, która świdrowała uszy na wylot. Maszyna szumi! Czy wiedziałaś o tym? Jej szum przenika naszą krew, a może nawet kieruje naszymi myślami. Kto wie! Wydostawałem się poza zasięg jej władzy. Później pomyślałem: „Ta cisza oznacza, że postępuję źle". Lecz w tejże ciszy dosłyszałem głosy, które ponownie dodały mi sił.

Roześmiał się.

— Były mi bardzo potrzebne. W następnej chwili wyrżnąłem o coś głową.

Waszti westchnęła.

— Dotarłem do jednej z pneumatycznych klap, które chronią nas przed powietrzem zewnętrznym. Zauważyłaś je może ze statku powietrznego. Ciemność była nieprzenikniona; stopami opierałem się o ostatnie szczeble niewidocznej drabiny, ręce miałem pokaleczone; nie potrafię wytłumaczyć, jak przeżyłem ten etap, ale głosy wciąż mi dodawały otuchy, a zatem po omacku zacząłem szukać zacisków. Klapa miała przypuszczalnie około ośmiu stóp średnicy. Przesunąłem po niej dłonią tak daleko, jak sięgnąłem. Była absolutnie gładka. Pomacałem prawie do samego środka. Choć niezupełnie do środka, bo mam za krótką rękę. Wtedy to głos powiedział:

„Skacz! Warto! Może na środku jest rączka i może zdołasz jej się uchwycić i tym samym przybyć do nas twoją własną drogą. A nawet jeżeli nie ma rączki, wobec czego możesz spaść i roztrzaskać się na kawałki — i tak warto: przecież i tak przyjdziesz do nas własną drogą".

Zatem skoczyłem. Była rączka i...

Urwał. W oczach matki zalśniły łzy. Wiedziała, jaki mu los pisany. Jeżeli nie umarł dziś, umrze jutro. Dla kogoś takiego na świecie nie ma miejsca. Ale ta jej litość zaprawiona była niechęcią. Zawstydziła się, że urodziła takiego syna, akurat ona, chociaż była zawsze taka bardzo poważna i miała w sobie tyle idei. Czy to rzeczywiście ten sam chłopczyk, którego nauczyła posługiwać się klawiszami i przyciskami, któremu udzielała pierwszych lekcji z Księgi? Sam chociażby zarost zniekształcający mu usta wskazuje na to, że staje się on na powrót jakimś półdzikim typem. Dla atawizmu Maszyna nie może mieć litości.

— Była rączka i jednak ją chwyciłem. Wniebowzięty zawisnąłem nad ciemnością, a szum tych wszystkich urządzeń usłyszałem niby ostatni szept w zamierającym śnie. Wszystkie rzeczy, które kiedyś ceniłem, i wszyscy ludzie, z którymi niegdyś rozmawiałem przez rury, jawili mi się nieskończenie mali. Tymczasem rączka obróciła się. Mój ciężar coś uruchomił i powoli wirowałem, a wtem...

Nie potrafię tego opisać. Leżałem z twarzą skąpaną w słońcu. Z nosa i uszu rzuciła się krew i słyszałem przerażający huk. Klapa po prostu została wysadzona z ziemi, ze mną kurczowo jej uczepionym, zaś powietrze wytwarzane tutaj na dole uchodząc przez wylot łączyło się z powietrzem na górze. Trysnęło jak fontanna. Podczołgałem się ku niemu — bowiem powietrze zewnętrzne sprawia ból — i przy krawędzi niejako chłonąłem wielkimi łykami. Respirator wyleciał licho wie gdzie, ubranie rozdarło się. A ja po prostu leżałem z ustami blisko dziury i łykałem tak długo, aż ustało krwawienie. Trudno wyobrazić sobie coś równie zadziwiającego. To zagłębienie w trawie — powiem o nim za chwilę — świecące nad nim słońce — spoza marmurkowych chmur, więc nie oślepiało — ten spokój, niewzruszony spokój, poczucie przestrzeni oraz muskająca mój policzek fontanna naszego sztucznego powietrza! Niebawem wyśledziłem respirator, jak • wznosił się i opadał wraz z prądem powietrza wysoko nad moją głową, a jeszcze wyżej leciało wiele statków powietrznych. Lecz ze statków nikt nigdy nie wygląda, a w moim przypadku i tak przecież nie można mnie było zabrać. Toteż leżałem w potrzasku. Słońce sięgało nieco w głąb szybu i oświetlało najwyższy szczebel drabiny, ale nie było sensu choćby próbować dosięgnąć go. Bo albo znowu u wylotu zostałbym podrzucony w górę, albo zleciałbym w dół i zginął. Mogłem jedynie leżeć na trawie, powoli sącząc powietrze i od czasu do czasu rozglądając się wkoło.

Wiedziałem, że jestem w Wessex, gdyż byłem przezorny i przed wyruszeniem wysłuchałem wykładu na ten temat. Wessex leży nad pokojem, w którym rozmawiamy. Kiedyś było to państwo o wielkim znaczeniu. Jego królowie mieli w posiadaniu całe południowe wybrzeże od Andredswald do Kornwalii, natomiast Wansdyke, rozciągające się na wyżej położonych . terenach, stanowiło zabezpieczenie od północy. Wykładowca zajmował się jedynie rozkwitem Wessexu, więc nie wiem, jak długo państwo to pozostawało międzynarodową potęgą, ale też i owa wiedza na nic by mi się nie zdała. Prawdę powiedziawszy, podczas tego epizodu nie mogłem zrobić nic innego, jak roześmiać się. No bo popatrzmy: oto ja, u mego boku pneumatyczna klapa, a respirator podryguje nad głową; otóż cała ta trójka jest uwięziona w zagłębieniu porośniętym trawą i obrzeżonym paprociami. Po czym Kuno znowu spoważniał.

— Szczęśliwie się złożyło, że to było akurat zagłębienie. Bowiem powietrze zaczęło opadać i wypełniać je, podobnie jak woda wypełnia miskę. Mogłem już odczołgać się kawałek. Niebawem stanąłem. Oddychałem mieszaniną, w której sprawiające ból powietrze przeważało zawsze wtedy, kiedy usiłowałem wspiąć się na zbocze. To już nie było takie straszne. Nie pogubiłem pigułek i nadal byłem w absurdalnie radosnym nastroju, a o Maszynie w ogólne zapomniałem. Teraz jedynym moim celem było dostać się na górę, gdzie rosły paprocie, i rozejrzeć się po wszystkim, co rozciągało się po drugiej stronie.

Wspiąłem się na zbocze. Nowe powietrze nadal było dla mnie zbyt ostre, więc po błyskawicznym rzuceniu okiem na coś szarego stoczyłem się w dół. Słońce zrobiło się bardzo nikłe i przypomniałem sobie, że znajduję się w znaku Skorpiona — o tym też wysłuchałem wykładu. Jeśli słońce jest w znaku Skorpiona, a my znajdujemy się w Wessex, oznacza to, że trzeba się spieszyć co sił w nogach, bo zrobi się za ciemno (jest to pierwszy okruch pożytecznej informacji, jaki kiedykolwiek wyniosłem z wykładu i podejrzewam, że będzie też ostatni). W związku z tym rozpaczliwie starałem się oddychać nowym powietrzem i wysunąć się z mojej sadzawki najdalej, jak się tylko odważyłem. Zagłębienie wypełniało się tak wolno. Chwilami sądziłem, że fontanna tryska z mniejszą energią. Respirator tańczył w powietrzu jakby bliżej ziemi; huk przycichał.

Kuno przerwał.

— Myślę, że to ciebie nie interesuje. Reszta zainteresuje cię jeszcze mniej. Nie ma w tym żadnych koncepcji i żałuję, że naraziłem ciebie na trudy podróży. Za bardzo się różnimy, matko.

Waszti powiedziała, że ma mówić dalej.

— Zrobił się wieczór, nim wszedłem na nasyp. Przez ten czas słońce nieomal czmychnęło z nieboskłonu i nie mogłem dobrze się rozejrzeć. Skoro ty dopiero co przeleciałaś nad Dachem Świata, pewnie nie zechcesz wysłuchać relacji o malutkich wzgórzach, które ja zobaczyłem — o niskich, bezbarwnych wzgórzach. Jednak dla mnie one żyły, a okrywająca je murawa stanowiła skórę, pod którą grały mięśnie, i poczułem, że w przeszłości wzgórza te pociągały ludzi z nieprzepartą siłą, ludzie zaś darzyli je miłością. Teraz śpią — może na wieki. Obcują z ludzkością w snach. Szczęśliwy ten mężczyzna, szczęśliwa ta kobieta, która zbudzi wzgórza Wessex. Bo chociaż śpią, nie umrą nigdy.

Głos Kuna wzniósł się żarliwie.

— Czy ty nie widzisz, czy nie widzą wszyscy twoi wykładowcy, że to właśnie my obumieramy i że tutaj na dole Maszyna jest jedyną rzeczą, która naprawdę żyje? Stworzyliśmy Maszynę, żeby spełniała naszą wolę, lecz obecnie nie potrafimy zmusić jej do tego, by wolę tę spełniała. Odebrała nam poczucie przestrzeni i zmysł dotyku, wypaczyła wszystkie stosunki międzyludzkie, a miłość sprowadziła do aktu fizycznego; sparaliżowała nasze ciała i naszą wolę, a teraz zniewala nas do tego, byśmy ją czcili. Maszyna rozwija się — lecz nie po naszej linii. Maszyna idzie naprzód — lecz nie do naszego celu. My istniejemy tylko jako cząsteczki krwi, które przepływają przez jej arterie, i gdyby mogła bez nas funkcjonować, pozwoliłaby nam wymrzeć. Och, nie mam lekarstwa — a przynajmniej tylko jedno: niestrudzenie powtarzać ludziom, że oglądałem wzgórza Wessex, tak jak oglądał je Elfryd, gdy rozgromił skandynawskich najeźdźców.

Tymczasem zaszło słońce. Zapomniałem wspomnieć, że między moim wzgórzem a pozostałymi Leżał pierścień oparów i że miał barwę perły.

Urwał po raz drugi.

— Mów dalej — ze znużeniem odezwała się matka. Potrząsnął głową.

— Mów dalej. Już nic z tego, co mówisz, nie może mnie teraz wzruszyć. Jestem uodporniona.

— Miałem zamiar opowiedzieć ci resztę, ale nie mogę; wiem, że nie mogę; żegnaj.

Waszti stała niezdecydowana. Od jego bluźnierstw dygotał każdy jej nerw. Ale była też zaintrygowana.

— Tak się nie robi — zaprotestowała. — Ściągnąłeś mnie z drugiego końca świata, żebym wysłuchała tej twojej historii i jej wysłucham. Powiedz mi — w jak największym skrócie, bo to przecież niewybaczalna strata czasu — powiedz mi, jak wróciłeś do cywilizacji?

— Ach, to o to ci chodzi — wzdrygnął się. — Chciałabyś posłuchać o cywilizacji. Oczywiście. Czy doszedłem już do tego, jak spadł respirator?

— Nie, ale rozumiem teraz wszystko. Włożyłeś respirator i zdołałeś przejść po powierzchni ziemi aż do womitorium, a stamtąd o twym zachowaniu doniesiono Komitetowi Centralnemu.

— Zupełnie nie tak.

Przejechał dłonią, po czole, jakby odpędzał jakieś silne emocje. Po czym, podejmując opowiadanie, znowu się doń zapalił.

— Respirator spadł o zachodzie słońca. O tym, że fontanna jakby osłabła, wspomniałem już, prawda?

— Tak.

— Tuż przed zachodem słońca; i dzięki temu respirator opadł. Jak już mówiłem, o Maszynie zapomniałem całkowicie i w danej chwili nie zwróciłem na to większej uwagi, bo byłem zajęty innymi sprawami. Miałem swój basen powietrza, nad którym mogłem się pochylać, kiedy ostrość zewnętrznego powietrza stawała się nie do zniesienia, a który by się utrzymał przez wiele dni pod warunkiem, że nie zerwałby się wiatr mogący go rozproszyć. Niestety, dopiero kiedy było już za późno, uświadomiłem sobie wreszcie, co

oznacza fakt, że powietrze przestało się wydostawać. Widzisz, naprawiono dziurę w tunelu; Aparat Naprawczy już mnie miał.

Jeszcze jedno miałem ostrzeżenie, ale je zlekceważyłem. Nocą niebo zrobiło się bardziej pogodne niż za dnia i księżyc, który znajdował się prawie pół nieba za słońcem, chwilami oświetlał kotlinę zupełnie jasno. Byłem w swym zwykłym miejscu — na granicy między dwiema atmosferami — kiedy zdało mi się, że widzę, jak coś ciemnego przemyka po dnie kotliny i znika w szybie. Karygodnym szaleństwem było to, że zbiegłem na dół. Pochyliłem się nad krawędzią, wytężyłem słuch i zdawało mi się, że słyszę słaby, chroboczący dźwięk w głębi.

Teraz — lecz już było za późno — ogarnęła mnie trwoga. Postanowiłem założyć respirator i po prostu wyjść z kotliny. Tymczasem respirator przepadł. Wiedziałem dokładnie, gdzie upadł — między klapą a szczeliną — i nawet wymacałem ślad, jaki zostawił na murawie. Przepadł, a ja uświadomiłem sobie, że działa jakaś zła moc i najlepiej będzie uciec od tego drugiego powietrza, a jeżeli przyjdzie umrzeć, umrę biegnąc ku tej chmurze, która miała barwę perły. Nie dane mi było się ruszyć. Z wnętrza szybu — to zupełny koszmar. Glista, długa biała glista wypełzła z szybu i sunęła po oświetlonej księżycem trawie.

Krzyknąłem przeraźliwie. Zrobiłem akurat wszystko to, czego nigdy nie należało robić. Nadepnąłem tę kreaturę zamiast od niej uciekać, a ona natychmiast owinęła mi się wokół kostki. Potem stoczyłem bój. Glista dała mi uciekać po całej kotlinie, ale gdy biegłem, ona powoli coraz wyżej opasywała mi nogę. „Ratunku!" wykrzyknąłem. (Ten epizod jest wprost potworny. Należy do części, której nigdy się nie dowiesz). „Ratunku!" wołałem. (Dlaczego nie umiemy cierpieć w milczeniu?). „Ratunku!" krzyczałem. Później coś omotało mi obie stopy, upadłem, odwleczono mnie od drogich sercu paproci i żyjących wzgórz, obok wielkiej metalowej klapy (tę część mogę tobie opowiedzieć) i pomyślałem, że może znowu się uratuję, jeżeli zdołam uczepić się rączki. Ale również i ona była omotana, również i ona. Och, cała kotlina zaroiła się tymi stworami. Przeszukiwały ją na wszystkie strony, ogołacały ją, a z dziury wysuwały ryje następne, gotowe w razie potrzeby. Zgarniały wszystko, co dało się ruszyć — krzaki, kępy paproci, wszystko, i splątani wszyscy razem zlecieliśmy w dół do piekła. Ostatnią rzeczą, jaką dostrzegłem, nim klapa zatrzasnęła się za nami, były jakieś gwiazdy i poczułem, że na niebie żyje człowiek mojego pokroju. Bowiem jednak walczyłem, walczyłem do samego końca i uspokoiłem się jedynie dlatego, że wyrżnąłem głową o drabinę. Zbudziłem się w tym pokoju. Glisty zniknęły. Byłem otoczony sztucznym powietrzem, sztucznym światłem, sztuczną ciszą, a moi przyjaciele nawoływali mnie przez rury głosowe, żeby dowiedzieć się, czy wpadłem ostatnio na jakieś nowe pomysły.

Na tym skończyła się opowieść Kuna. Dyskutowanie o tym było niepodobieństwem, więc Waszti odwróciła się ku wyjściu.

— Skończy się to Bezdomnością — wyrzekła cicho.

— Pragnę tego — odparł Kuno.

— Maszyna postąpiła nad wyraz miłosiernie.

— Wolę miłosierdzie Boga.

— Czy używając tego zabobonnego wyrażenia chcesz powiedzieć, że mógłbyś żyć w powietrzu zewnętrznym?

— Tak.

— Czy widziałeś kiedyś koło womitoriów kości tych, których wypchnięto po Wielkiej Rebelii?

— Tak.

— Zostawiono ich tam, gdzie sczeźli ku pouczeniu nas. Paru odpełzło, lecz i oni sczeźli — jak można w to powątpiewać? To samo dzieje się z bezdomnymi naszej doby. Powierzchnia ziemi nie stanowi już ostoi życia.

— Rzeczywiście.

— Paprocie i resztki trawy mogą przetrwać, lecz wszystkie wyższe formy wyginęły. Czy wypatrzył je kiedyś statek powietrzny?

— Nie.

— Czy jakiś wykładowca nimi się zajmował?

— Nie.

— Więc skąd ten upór?

— Ponieważ ja je widziałem — wybuchnął.

— Co takiego widziałeś?

— Ponieważ widziałem ją w zanikającym świetle — ponieważ pospieszyła mi na pomoc, gdy krzyczałem — ponieważ i ona została omotana przez glisty, ale miała więcej szczęścia niż ja, bo zabiła ją glista, która wpiła się w jej gardło.

A więc Kuno postradał zmysły. Waszti odjechała i pośród nieszczęść, które nastąpiły, nigdy już nie zobaczyła jego twarzy.

III

Bezdomni

W ciągu lat, które nastąpiły po ucieczce Kuna, w Maszynie zaszły dwa ważne usprawnienia. Pozornie były rewolucyjne, ale w obu wypadkach umysły ludzkie przygotowano już zawczasu, więc owe usprawnienia stały się jedynie wyrazem kiełkujących już tendencji.

Pierwszym usprawnieniem było zniesienie respiratorów.

Światli myśliciele, tacy jak Waszti, zawsze utrzymywali, że zwiedzanie powierzchni ziemi jest dziecinadą. Statki powietrzne może i są potrzebne, ale jaki zysk daje wychodzenie na górę z czystej ciekawości, po to by milę lub dwie wlec się pojazdem naziemnym? Zwyczaj ten był w złym guście

i może nawet odrobinę niestosowny; był też najzupełniej pozbawiony koncepcji i nie miał żadnego związku z obyczajami, które liczą się naprawdę. Toteż zniesiono respiratory, a wraz z nimi oczywiście naziemne pojazdy i pominąwszy kilku wykładowców, którzy uskarżali się, że odcina im się dostęp do przedmiotu ich badań, usprawnienie przyjęto bez szemrania. Ci, którzy nadal pragnęli dowiedzieć się, jaka jest ziemia, mogli przecież posłuchać gramofonu lub popatrzeć w kinematofon. I nawet uczeni pogodzili się, kiedy odkryli, że wykład na temat morza wcale nie jest mniej frapujący, jeżeli spreparuje się go na podstawie innych wykładów wcześniej wygłoszonych na ten sam temat.

— Strzeżcie się idei z pierwszej ręki! — nawoływał jeden z najświatlejszych. — Idee z pierwszej ręki tak naprawdę wcale nie istnieją. Nie są niczym innym jak fizycznymi doznaniami wytworzonymi przez miłość i strach, a któż mógłby wznieść gmach filozofii na tak prostackim fundamencie? Niech raczej wasze koncepcje będą z drugiej ręki, a jeśli możliwe to nawet i z dziesiątej, gdyż wtedy będą bezpiecznie odgrodzone od tego niepokojącego żywiołu — bezpośredniej obserwacji. Nie uczcie się niczego o moim przedmiocie, o Rewolucji Francuskiej. Zamiast tego nauczcie się, co ja sądzę o tym, co Enicharmon sądził, co Urizen sądził, co Gutch sądził, co Ho-Yung sądził, co Chi-Bo-Sing sądził, co Lafcadio Hearn sądził, co Carlyle sądził, co Mirabeu powiedział o Rewolucji Francuskiej. Za pośrednictwem tych ośmiu wielkich umysłów krew przelana w Paryżu i okna potrzaskane w Wersalu zostaną sprowadzone do idei, którą z największym pożytkiem będziecie mogli zastosować w waszym życiu codziennym. Zagwarantować sobie jednak trzeba pośredników licznych i różnorodnych, bowiem w historii jeden autorytet istnieje po to, by przeciwstawiać się drugiemu. Urizen musi zbijać sceptycyzm Ho-Yunga i Enicharmona; ja sam muszę stanowić przeciwwagę dla zapalczywości Gutcha. Wy wszyscy, którzy mnie słuchacie, jesteście w lepszej niż ja pozycji, by ocenić Rewolucję Francuską. W jeszcze lepszej sytuacji będą wasi potomkowie, gdyż dowiedzą się tego, co myślicie wy, i do łańcucha zostanie dołączony jeszcze jeden pośrednik. A z czasem — głos mówiącego przybrał na sile — nadejdzie pokolenie, które wzniesie się ponad fakty, pokolenie całkowicie bezbarwne, nadejdą potomni

„jak niebiańscy serafini

osobowością nie skażeni",

którzy ujrzą Rewolucję Francuską nie taką, jaka miała miejsce, ani też taką, jaka według nich powinna była się wydarzyć, ale taką, jaka zdarzyłaby się, gdyby przebiegała w dobie Maszyny.

Niebywałym aplauzem nagrodzono ów wykład, który dał jedynie wyraz uczuciu już drzemiącemu w umysłach ludzi — przeświadczeniu, iż ziemskie

fakty należy ignorować oraz że zniesienie respiratorów było osiągnięciem pozytywnym. Zaproponowano nawet, aby znieść także i statki powietrzne. Nie uczyniono tego, ponieważ statki jakoś wkręciły się w tryby systemu Maszyny. Lecz z roku na rok coraz mniej z nich korzystano, a ludzie myślący coraz rzadziej o nich napomykali.

Drugim wielkim wydarzeniem było ponowne wprowadzenie religii. Także i temu dano wyraz w głośnym wykładzie. Pełen uszanowania ton, w jakim zakończyła się ta perora, nie mógł ujść niczyjej uwadze i wzbudził on we wszystkich sercach pełne zrozumienia echo. Tym, którzy od dawna po cichu odprawiali praktyki religijne, teraz otworzyły się usta. Opisywali dziwne uczucie spokoju, jakie na nich spływa, gdy biorą do rąk Księgę Maszyny; przyjemność, jaką stanowi powtarzanie niektórych w niej liczb choćby ucho zewnętrzne łowiło w nich znikome treści; uniesienie ogarniające ich, gdy dotykają przycisku, choćby najbardziej nieistotnego, lub naciskają elektryczny dzwonek, choćby całkiem zbyteczny.

— Maszyna — wołali zgodnie — karmi nas, ubiera i daje dach nad głową; za jej pośrednictwem rozmawiamy ze sobą, za jej pośrednictwem widzimy siebie, w niej zawarte jest nasze istnienie. Maszyna jest przyjacielem idei, a wrogiem przesądu; Maszyna jest wszechmocna, wieczna; błogosławiona niech będzie Maszyna.

I długo nie trwało, nim przemowę tę wydrukowano na pierwszej stronie Księgi, zaś w kolejnych wydaniach praktyka owa rozdymała się w skomplikowany układ pochwał i modłów. Słowo „religia" pomijano nader skwapliwie i w teorii Maszyna nadal stanowiła wytwór i narzędzie człowieka. W praktyce zaś, wyjąwszy kilku zacofańców, wszyscy oddawali jej cześć boską. Nie była jednak czczona identycznie. Jeden wyznawca pozostawał pod największym wrażeniem błękitnych płytek optycznych, dzięki którym widział innych wiernych; na innym wrażenie robił Aparat Naprawczy, który grzeszny Kuno przyrównywał do glist; ktoś inny wielbił windy, a jeszcze inny — Księgę. I każdy zwykł modlić się do tego lub owego i prosił o orędownictwo u Maszyny jako całości. Prześladowania — one też były obecne. Nie wybuchnęły masowo, a to z powodów, które niebawem zostaną wy-łuszczone. Istniały jednak w stanie utajenia i wszyscy ci, którzy nie przyjęli minimum znanego jako „Mechanizm bezsekciarski", żyli pod groźbą Bezdomności, co, jak nam wiadomo, oznacza śmierć.

Przypisywanie tych dwóch wielkich usprawnień Komitetowi Centralnemu oznaczałoby przyjęcie bardzo zawężonego spojrzenia na cywilizację. Komitet Centralny usprawnienia ogłosił, to prawda, ale przecież nie był ich powodem w stopniu większym niż w okresie imperialistycznym królowie bywali przyczyną wojny. Raczej uległ przemożnej presji, która wzięła się nie wiadomo skąd i zaspokojona ustępowała miejsca jakiejś innej presji, równie przemożnej, od której też nie było ucieczki. Poręcznie jest taki stan ochrzcić mianem postępu. Nikt nie wyznał, że Maszyna wymyka się spod kontroli. Z każdym rokiem obsługiwano ją z coraz większą wydajnością oraz coraz mniejszą inteligencją. Im lepiej człowiek znał swoje własne wobec niej obowiązki, tym mniej rozumiał obowiązki sąsiada i na całym świecie nie było nikogo, kto by rozumiał to — monstrum jako całość. Takie mózgi-tytany wyginęły. Zostawili oni szczegółowe wskazówki, to prawda, a każdy z następców oddzielnie opanował jakiś fragment tych instrukcji. Lecz Ludzkość ogarnięta nienasyconym pragnieniem komfortu okpiła samą siebie. Wyeksploatowała bogactwa naturalne ponad wszelką miarę. Teraz po cichu i bezwolnie chyliła się ku upadkowi, a postęp zaczął oznaczać postęp Maszyny.

Jeśli chodzi zaś o Waszti, życie jej toczyło się spokojnie aż do ostatecznej katastrofy. Zaciemniała pokój i usypiała; budziła się i pokój rozjaśniała. Wygłaszała wykłady i w wykładach uczestniczyła. Wymieniała poglądy z niezliczonymi znajomymi i wierzyła, że staje się coraz bardziej uduchowiona. Niekiedy komuś spośród znajomych przyznawano eutanazję, więc opuszczał on swój pokój i przechodził do tej Bezdomności, która jest poza zasięgiem wszelkiego ludzkiego rozumienia. Waszti to specjalnie nie przeszkadzało. Po nieudanym wykładzie sama niekiedy prosiła o eutanazję. Wszakże nie dopuszczano do tego, by liczba zgonów przekraczała liczbę narodzin i jak dotąd Maszyna odrzucała jej prośbę.

Kłopoty zaczęły się niepostrzeżenie, na długo przedtem, nim je sobie Waszti uświadomiła.

Pewnego dnia zdumiała się otrzymując wiadomość od syna. Ponieważ nie mieli ze sobą nic wspólnego, nigdy się nie kontaktowali i jedynie drogą pośrednią słyszała, że nadal żyje i że przeniesiono" go z półkuli północnej, gdzie zachował się tak niestosownie, na półkulę południową — w istocie do pokoju niezbyt od niej oddalonego.

„Czy chce, żebym go odwiedziła?" pomyślała. „Nigdy więcej, nigdy. No i nie mam na to czasu".

Nie, to było szaleństwo innego typu.

Nie zgodził się ukazać twarzy na sinej płytce i przemawiając w ciemności rzekł z powagą:

— Maszyna staje.

— Co mówisz?

— Maszyna zaczyna stawać, wiem o tym, znam symptomy. Waszti wybuchnęła kaskadą śmiechu. Usłyszał ją, rozzłościł się i więcej nie rozmawiali.

— Czy potrafisz wyobrazić sobie coś bardziej absurdalnego? — wykrzyknęła do przyjaciółki. — Mężczyzna, który był moim synem, uważa, że Maszyna staje. Gdyby to nie było takie zwariowane, byłoby całkiem bezbożne.

— Maszyna staje? — odparła przyjaciółka. — Cóż to oznacza? Zwrot ten nic mi nie mówi.

— Mnie też nie.

— Przypuszczam, że nie robi on aluzji do zakłóceń, jakie ostatnio wystąpiły w muzyce?

— Och nie, oczywiście, że nie. Zatem porozmawiajmy o muzyce.

— Czy złożyłaś zażalenie do władz?

— Tak, a oni mówią, że konieczna jest naprawa i skierowali mnie do Komitetu Aparatu Naprawczego. Poskarżyłam się na te zagadkowe dychawiczne westchnienia, które zniekształcają symfonie szkoły brisbańskiej. Brzmi to jak jęki cierpiącego. Komitet Aparatu Naprawczego mówi, że niebawem się temu zaradzi.

Niejasno zaniepokojona Waszti podjęła normalne życie. Ale po pierwsze, ten defekt w muzyce ją irytował. Po drugie, nie mogła zapomnieć tego, co mówił Kuno. Jeśliby wiedział, że muzyka jest w fatalnym stanie — choć wiedzieć tego nie mógł, bowiem nie cierpiał jej — gdyby jednak wiedział, że muzyka się psuje, „Maszyna staje" było akurat taką właśnie jadowitą uwagą, jakiej nie omieszkałby uczynić. Oczywiście strzelał na chybił trafił, ale taki zbieg okoliczności zirytował Waszti i rozmówiła się z Komitetem Aparatu Naprawczego z pretensją w głosie.

Tak jak i poprzednio odparli, że defekt naprawi się niebawem.

— Niebawem! Natychmiast! — odparła. — Dlaczego ma mi dokuczać niedoskonała muzyka? Sprawy zawsze załatwia się natychmiast. Jeżeli nie naprawicie natychmiast, złożę skargę w Komitecie Centralnym.

— Komitet Centralny nie przyjmuje żadnych prywatnych skarg.

— Wobec tego za czyim pośrednictwem mam przekazać moje zażalenie?

— Za naszym.

— Więc składam zażalenie.

— Zażalenie pani zostanie w swoim czasie przekazane dalej.

— Czy inni też zgłaszali reklamacje?

Pytanie było niemechaniczne i Komitet Aparatu Naprawczego odmówił odpowiedzi.

— Gorzej być nie może! — wykrzyknęła do znajomego. — Świat nie widział kobiety równie nieszczęsnej jak ja. Nigdy teraz nie jestem pewna mojej muzyki. Za każdym razem, kiedy ją wzywam, okazuje się coraz gorsza.

— Ja też mam kłopoty —.odparł znajomy. — Czasami jakiś słaby, zgrzytliwy hałas zakłóca moje koncepcje.

— Cóż to takiego?

— Nie wiem, czy to u mnie w głowie, czy też wewnątrz ściany.

— W każdym bądź razie złóż zażalenie.

— Już to zrobiłem i moje zażalenie zostanie w swoim czasie przekazane do Komitetu Centralnego.

Upłynęło trochę czasu i defekty przestały im dokuczać. Wprawdzie ich

nie usunięto, ale w tym późniejszym okresie tkanki ludzkie stały się tak niewolniczo podporządkowane, że z łatwością dostosowywały się do każdego kaprysu Maszyny. Waszti już nie irytowało westchnienie w kulminacyjnym punkcie symfonii brisbańskiej; zaakceptowała je jako część melodii. Zgrzytliwy szmer w głowie czy też w ścianie już nie wywoływał sprzeciwu u znajomego. Podobnie było ze spleśniałymi sztucznymi owocami, podobnie z wodą do kąpieli, która zaczęła cuchnąć, to samo z nieudolnymi rymami, które nawykła klecić maszyna do poezji. Początkowo na wszystko uskarżano się z goryczą, potem pogodzono się i zapomniano. Bez sprzeciwu. Sprawy przybierały coraz gorszy obrót.

Zupełnie inaczej rzecz się miała z awarią aparatu do snu. To stanowiło znacznie poważniejszy przestój. Nadszedł dzień, gdy na calutkim świecie — na Sumatrze, w Wessex, w niezliczonych miastach Kurlandii i Brazylii — łóżka zawezwane przez zmęczonych właścicieli nie pojawiły się. Zdać się to może sprawą śmiechu wartą, ale od niej możemy datować upadek ludzkości. Komitet odpowiedzialny za awarię został zasypany skargami, które jak zwykle przekazał do Komitetu Aparatu Naprawczego, a ten z kolei zapewnił, że skargi będą przesłane dalej do Komitetu Centralnego. Lecz niezadowolenie rosło, gdyż rodzaj ludzki jeszcze dostatecznie się nie przystosował do tego, by obywać się bez snu.

— Ktoś manipuluje przy Maszynie — zaczęli.

— Ktoś próbuje obwołać się królem, na powrót wprowadzić element osobisty.

— Ukarać tego człowieka Bezdomnością.

— Na odsiecz! Pomścić Maszynę! Pomścić Maszynę!

— Do broni! Zabić tego człowieka!

Lecz teraz wystąpił Komitet Aparatu Naprawczego i zażegnał panikę starannie dobranymi słowy. Wyznał, że Aparat Naprawczy sam wymaga naprawy.

Efekt tego szczerego wyznania był godny podziwu.

— Naturalnie — rzekł słynny naukowiec, ten od Rewolucji Francuskiej, który każdy kolejny uwiąd przyodziewał w przepyszne szaty — oczywiście teraz nie będziemy się naprzykrzać z naszymi zażaleniami. W przeszłości Aparat Naprawczy traktował nas tak dobrze, że teraz wszyscy mu współczujemy i będziemy cierpliwie czekać na jego ozdrowienie. Przecież znowu podejmie obowiązki w odpowiednim dla siebie czasie. Tymczasem obejdźmy się bez naszych łóżek, pigułek i innych drobnych potrzeb. Takie, jestem przekonany, byłoby życzenie Maszyny.

Słuchacze odlegli o tysiące mil przyklasnęli. Maszyna łączyła ich jeszcze. Na dnie morza, pod podstawą gór biegły kable, dzięki którym widzieli i słyszeli — przeogromne oczy i uszy stanowiące ich dziedzictwo — zaś szum licznych urządzeń przyodziewał ich myśli w jedną szatę niewolniczego oddania. Niewdzięczni pozostali tylko starzy i chorzy, bowiem krążyła plotka, że eutanazja też szwankuje i że wśród ludzi na nowo pojawił się ból.

Czytanie poczęło sprawiać trudności. W atmosferze pojawiła się pomroka, która przytłumiła jasność. Chwilami Waszti z trudem obejmowała wzrokiem pokój. Powietrze zrobiło się stęchłe. Głośne podniosły się wyrzekania, bezsilne były środki zaradcze, bohatersko brzmiał głos wykładowcy, gdy wołał:

— Odwagi! Odwagi! Czy naprawdę coś się liczy, skoro funkcjonuje! Maszyna? Dla niej ciemność i światło to jedno.

I chociaż po pewnym czasie sprawy uległy poprawie, dawnej świetności ł nigdy już nie odzyskano, a ludzkość nie zdołała się podźwignąć po tym wstąpieniu w półmrok. Słyszało się histeryczne wypowiedzi o „środkach zaradczych" i o „tymczasowej dyktaturze" zaś mieszkańcom Sumatry nakazano, by zaznajomili się z urządzeniami centralnej elektrowni, która mieściła się we Francji. Po większej jednak części szerzył się popłoch i ludzie trawili swe siły zanosząc modły do Ksiąg, owych namacalnych dowodów wszechmocy Maszyny. Paniczny strach szerzył się z różną siłą. Niekiedy dochodziły pokrzepiające wieści — Aparat Naprawczy był bez mała naprawiony — wrogów Maszyny poskromiono — powstawały nowe „centra nerwowe", które będą wykonywać wszystkie zadania jeszcze wspanialej niż dotychczas. Tymczasem nadszedł dzień, gdy bez najmniejszego ostrzeżenia, bez uprzedniego chociażby cienia uwiądu na calutkim świecie wysiadł cały system komunikacyjny i świat, taki jakim był w ich rozumieniu, skończył się.

W owej chwili Waszti akurat wygłaszała wykład i jej wcześniejsze spostrzeżenia wywołały oklaski. W toku wykładu słuchacze cichli, a przy podsumowaniu nie dobiegł ani jeden dźwięk. Nieco urażona Waszti zadzwoniła do przyjaciółki, która specjalizowała się we współczuciu. Brak sygnału: niewątpliwie przyjaciółka śpi. Sytuacja powtórzyła się z kolejną przyjaciółką, którą usiłowała wezwać, podobnie z następną, aż wreszcie Waszti przypomniała sobie zagadkową uwagę Kuna „Maszyna staje".

Zwrot ten nadal jej nic nie mówił, Jeżeli Wieczność akurat przystaje, to oczywiście wkrótce znowu nada się jej pęd.

Na przykład było jeszcze trochę światła i powietrza — atmosfera poprawiła się przed kilkoma godzinami. Nadal istniała Księga, a skoro jest Księga, to jest i bezpieczeństwo.

Potem załamała się, bowiem wraz z ustaniem aktywności wystąpił paraliżujący strach — cisza.

Nigdy dotąd nie zaznała ciszy i jej nadejście nieomal ją zabiło — faktem jest, że istotnie zabiło z miejsca kilka tysięcy ludzi. Zawsze, od samych narodzin, Waszti żyła otoczona niezmiennym szumem. Był tym samym dla ucha, czym sztuczne powietrze jest dla płuc, więc teraz głowa jej pękała od przejmującego bólu. I prawie nieświadoma tego, co czyni, pokuśtykała przed siebie i nacisnęła nieznany przycisk, ten, który otwierał drzwi jej celi.

Działanie drzwi opierało się otóż na własnym nieskomplikowanym zawiasie. Drzwi nie miały połączenia z centralną elektrownią dogorywającą właśnie w dalekiej Francji. Otwarły się budząc w Waszti nadmierne nadzieje, bowiem pomyślała, że naprawiono Maszynę. Stanęły otworem, a ona zobaczyła źle oświetlony tunel, który w oddali skręcał ku wolności. Jeden rzut okiem i skuliła się w sobie. Bowiem tunel zapełniony był ludźmi — Waszti stanowiła w tym mieście ostatnią chyba istotę, która uległa panice.

W każdej sytuacji ludzie budzili w niej odrazę, a ci tutaj przedstawiali sobą koszmar z jej najgorszych snów. Wszędzie ludzie czołgali się, przeraźliwie wrzeszczeli, skamleli, otwartymi ustami łapali powietrze, dotykali się nawzajem, znikali w mroku i raz po raz spychali się z peronu na szynę pod napięciem. Paru mocowało się wokół elektrycznych dzwonków usiłując sprowadzić pociągi, których sprowadzić już nie można. Inni darli się żądając eutanazji i respiratorów lub bluźniąc Maszynie. Byli też tacy, co tak jak Waszti stali w drzwiach swych cel, w których bali się zostać, ale też bali się je opuścić. A poza całym tym zgiełkiem była cisza — cisza, która jest głosem ziemi oraz pokoleń, które przeminęły.

Nie — to gorsze niż samotność. Waszti znowu zamknęła drzwi i usiadła w oczekiwaniu końca. Rozpad postępował dalej, w akompaniamencie ohydnych trzasków i dudnień. Zawory podtrzymujące Aparat Naprawczy musiały osłabnąć, gdyż popękał i zwisał obrzydliwie u sufitu. Podłoga uniosła się, opadła i wyrzuciła Waszti z fotela. Jakaś rura wiła się ku niej na podobieństwo żmii. A w końcu nadeszła ostateczna tragedia — światło zaczęło niknąć i teraz Waszti już wiedziała, że oto zamyka się długa doba cywilizacji.

Okręciła się wokół zanosząc modły, by oszczędzono jej tego; całowała Księgę, naciskała przycisk za przyciskiem. Zgiełk za drzwiami wzmagał się i nawet przenikał przez ścianę. Z wolna jasność celi uległa przytłumieniu, zatarły się odblaski na metalowych przełącznikach. Niebawem Waszti nie mogła już dojrzeć pulpitu, a za chwilę nawet Księgi, mimo że trzymała ją w dłoni. W ślad za pierzchnięciem dźwięku poszło światło, za światłem powietrze i do groty powróciła pierwotna nicość, którą stamtąd na tak długo wykluczono. Waszti wciąż jeszcze wirowała, podobna wyznawcom wcześniejszych religii, przeraźliwie krzycząc, modląc się i waląc zakrzywionymi dłońmi we wszystkie przyciski.

I tak się stało, że otworzyła swe więzienie i uciekła — uciekła duchem; przynajmniej tak mi się zdaje, bo wkrótce moje rozważania się skończą. Co do fizycznej ucieczki — nie, tego nie potrafię sobie wyobrazić. Przypadkowo uderzyła przycisk odmykający drzwi i podmuch stęchłego powietrza na skórze oraz głośne szepty walące w uszach oznajmiły jej, że stoi twarzą do tunelu i tego niezmierzonego peronu, na którym przedtem widziała walczących ludzi. Teraz nie walczyli. Ostały się tylko szepty i słabe, płaczliwe jęki. Umierali tam w mroku setkami.

Wybuchnęła płaczem.

Odpowiedział jej płacz.

Tych dwoje przelewało łzy nad ludzkością, nie nad sobą. Nie mogli pogodzić się z faktem, że to ma być koniec. Nim cisza zapanowała niepodzielnie, ich serca stanęły otworem i poznali to, co na ziemi było kiedyś naprawdę ważne. Człowiek, kwiat wszelkiej materii, najszlachetniejszej ze wszystkich widzialnych stworzeń; człowiek, który niegdyś stworzył boga na podobieństwo swoje i odzwierciedlił swą siłę wśród gwiazdozbiorów; piękny nagi człowiek umierał zaplątany w szaty, które sam utkał. Całymi wiekami trudził się i oto jego nagroda. Prawda, że początkowo szata zdawała się niebiańska, mieniąca się barwami kultury, szyta nicią samozaparcia. I niebiańską pozostawała tak długo, dopóki była tylko szatą i niczym więcej; tak długo, jak człowiek mógł ją dowolnie zrzucić i żyć treścią, którą stanowi jego dusza i treścią, równie boską, jaką jest jego ciało. Grzech przeciwko ciału — z tego głównie powodu płakali; z powodu wieków krzywdy zadanej mięśniom i nerwom oraz tych pięciu przęsłom, na których wsparte jest całe nasze postrzeganie — niesprawiedliwości lukrowanej mową o ewolucji, aż z ciała zrobiła się biała packa, siedlisko idei równie bezbarwnych i źródło ostatnich pokracznych podrygów ducha, który dosięgnął gwiazd.

— Gdzie jesteś? — załkała.

— Tutaj — z ciemności dobiegł jego głos.

— Czy jest jakaś nadzieja, Kuno?

— Dla nas nie ma żadnej.

— Gdzie jesteś?

Podpełzła ku niemu poprzez ciała zmarłych. Jego krew trysnęła na jej dłonie.

— Szybciej — dyszał — umieram — ale dotykamy się, rozmawiamy bez pośrednictwa Maszyny. Pocałował ją.

— Powróciliśmy do tego, co nasze. Umieramy, lecz uchwyciliśmy życie takim, jakie było w Wessex, kiedy Elfryd odparł skandynawskich najeźdźców. Wiem to, co wiedzą oni tam na zewnątrz, co wiedzą ci, którzy zamieszkiwali chmurą koloru perły.

— Lecz Kuno, czy to aby prawda? Czy na powierzchni ziemi są jeszcze ludzie? Czy ten — ten tunel, ta zatruta ciemność — naprawdę nie są końcem?

Odparł:

— Widziałem ich, rozmawiałem z nimi, pokochałem ich. Ukrywają się wśród mgły i paproci czekając końca naszej cywilizacji. Dziś są Bezdomni — jutro...

— Ach, jutro — jutro jakiś głupiec znowu uruchomi Maszynę.

— Nigdy — rzekł Kuno — nigdy. Ludzkość dostała już swą lekcję. A kiedy to mówił, całe miasto rozpadło się niby plaster miodu. Jakiś powietrzny wyleciał poprzez womitorium na leżącą w gruzach przy-Zwalił się z góry i w trakcie tego eksplodował rozpruwając kolejne swymi skrzydłami ze stali. Przez jedno mgnienie ujrzeli państwa zmarłych i nim się do nich przyłączyli, dostrzegli także skrawki nieskalanego nieba.

Koniec

26 komentarzy:

Annaczwartek, 18 października 2007 12:03:00 CEST
hmm... kompleksowa wizja terminalnego stadium intelektualnego, albo raczej intelektualistycznego rozpasania, literackie powikłania fin de siecle` u :)
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowysobota, 20 października 2007 20:43:00 CEST
Maszyna - klatka, więzienie - zagłada ludzkości przez zatracenie człowieczeństwa...
Przerażający brak osobistych, namacalnych kontaktów miedzy ludźmi, a także ich niezrozumiała dla mnie zgoda i chęć podtrzymywania takiego stanu rzeczy. Brak dotyku, uczuć, sprowadzenie miłości do aktu fizycznego, to okrutne zmechanizowanie relacji międzyludzkich.
Czy "Maszyna staje" nie jest pewnego rodzaju przestrogą dla nas? Czy poprzez galopujący rozwój cywilizacji nie mamy przypadkiem coraz mniej czasu dla naszych bliskich, przyjaciół czy nie zapominamy o naszych podstawowych potrzebach emocjonalnych, np. potrzebie bliskości? Czy komunikowanie się poprzez gg lub wysyłanie smsów nie jest przypadkiem pozbawianiem się namacalnego kontaktu z drugim człowiekiem? Czy "Maszyna staje" nie jest proroctwem katastrofy...?
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
michalina siedleckaniedziela, 21 października 2007 18:13:00 CEST
Bohaterowie "...dostrzegli skrawki nieskalanego nieba." Dlaczego tylko skrawki?Być może dlatego, że zdominowani przez Maszynę, nigdy nie mieli okazji dostrzec nieba takim, jakie ono jest.
Zapomnieli o bliskości, uczuciach.Ale przecież nikt ich tego nie nauczył...
Jednostce sprzeciwiającej się bóstwu cywilizacji podcinano skrzydła.
My dzisiaj też zapominamy,drwimy,uciekamy od problemów.Róbmy to, ale tak, żeby widzieć całe niebo, a nie tylko jego skrawki...
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Justyna Sołowiejwtorek, 23 października 2007 18:30:00 CEST
Justyna Sołowiej
Bardzo refleksyjne i godne zastanowienia opowiadanie...
Nieustanny postęp cywilizacji, ciągły bieg, brak czasu...zapominamy, w tym pośpiechu, o najbliższych, uczucia odstawiamy na bok, a relacje, kontakty międzyludzkie ograniczamy do smsów, internetu, itp. - tkwimy w maszynie! Nasze relacje interpersonalne ulegaja zakłóceniom, a nawet zanikowi. Lecz przychodzi taki moment, kiedy czujemy sie samotni. Dopiero wtedy zaczynamy się zastanawiać, co zrobiliśmy źle, jak to odkręcić. Czasem jednak bywa już za późno...
Nie izolujmy się!
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
elzbieta sobaszekwtorek, 23 października 2007 22:16:00 CEST
Opowiadanie dosyć długie ale juz po przeczytaniu kawałka tego tekstu można zaważyć pewną oczywistą rzecz pomimo wynalezienia najlepszej maszyny, która będzie w stanie zaspokoić wszystkie ludzkie potrzeby i tak nic nie zastapi człowiekowi kontaktu "twarzą w twarz" z drugim człowiekiem. Owszem taki wynalazek posiada swoje plusy np. szybki kontakt z sobą, której potrzebujemy ale ma i minusy wysystkie wytwory tej maszyny są takie same(np. łóżka)przez co świat stje się nudny a kontakt osobisty z drugą osobą zwsze będzie ciekawszy niż z maszyną czy poprzez nią bo drugi człowiek zawsze jest i pozostanie dla innych zagadką.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowyśroda, 24 października 2007 17:32:00 CEST
Opowiadanie-ostrzeżenie. Byśmy w dobie Intermetu, SMSów nie "szli na łatwiznę" i nie ograniczali naszych stosunków z innymi ludzmi do pięciominutowej wymiany zdań poprzez okienko komunikatora, bo ono nie jest w stanie zaspokoić wszystkich naszych potrzeb, które wiążą się kontaktem z ludźmi, gdyż potem nagle może się okazać, że nie potrafimy odnaleźć się w świecie bezpośrednich relacji.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowysobota, 27 października 2007 13:42:00 CEST
Opowiadanie "Maszyna staje" skło niło mnie do zastanowienia się nad tym, jakie znaczenie dla człowieka ma postęp technologiczny. Niewątpliwie wszystkie nowe urządzenia, "wynalazki" ułatwiają życie, wszystko staje się dostepne "na wyciągnięcie ręki" lub raczej "na kliknięcie myszką". Opowiadanie przedstawia wizję przyszłości, ktoś może powiedzieć mocno przesadzoną, ale czy nie ma ono być ostrzeżeniem przed bezgranicznym zaufaniem cudom techniki?? Przed nazwałabym to "niewolnictwem technicznym"?? Puentą mojej wypowiedzi będzie cytat z opowiadania; słowa, które wypowiada Kuno: "Nie zapominaj, że to ludzie ją zrobili[Maszynę]. Wielcy ludzie, lecz tylko ludzie. Maszyna znaczy dużo, ale nie jest wszystkim."
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowyniedziela, 28 października 2007 21:49:00 CET
"Stworzyliśmy Maszynę, żeby spełniała naszą wolę, lecz obecnie nie potrafimy zmusić jej do tego, by wolę tę spełniała. Odebrała nam poczucie przestrzeni i zmysł dotyku, wypaczyła wszystkie stosunki międzyludzkie, a miłość sprowadziła do aktu fizycznego; sparaliżowała nasze ciała i naszą wolę, a teraz zniewala nas do tego, byśmy ją czcili. Maszyna rozwija się — lecz nie po naszej linii. Maszyna idzie naprzód — lecz nie do naszego celu. My istniejemy tylko jako cząsteczki krwi, które przepływają przez jej arterie, i gdyby mogła bez nas funkcjonować, pozwoliłaby nam wymrzeć..." Ten fragment wypowiedzi bohatera opowiadania "Maszyna staje" jest metaforycznym przesłaniem dla nas. Ludzie ukazani w opowiadaniu uważali Maszynę za bóstwo, największe dobro. W dzisiejszych czasach wielu ludzi myśli podobnie. Czy tak naprawdę wynalazki typu komputer, Internet poszerzają nasze możliwości, czy to tylko złudzenie? Stajemy się coraz bardziej uzależnieni od nich, ograniczeni w działaniu. Maszyny są, a przynajmniej powinny być, stworzone po to, aby nam pomagać, ułatwiać życie, a nie po to, aby nas we wszystkim zastępować, "żyć za nas".
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Karolina Faberwtorek, 30 października 2007 00:00:00 CET
Opowiadanie bardzo ciekawe, skłaniające do refleksji... Bohaterowie żyją w świecie w pełni sterowanym i kontrolowanym przez Maszynę... Jednak nie byli oni szczęśliwi, choć mogli mieć wszystko "na wyciągnięcie ręki", bez żadnego wysiłku. Maszyna, nawet doskonała, nie jest w stanie zastąpić człowieka, uczucia i ciepła od niego otrzymywanego... Uważajmy więc, by technologia nie zwyciężyła w starciu drugim człowiekiem!!
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Unknownczwartek, 1 listopada 2007 18:10:00 CET
Tekst jest wyrazem obaw ludzi z pocztku 20 wieku. Obaw przed rodzącą się technologia, która zaczyna obejmować co raz więcej aspektów naszego życia. Rozmyślania te prowadzą autora tekstu do kilku interesujących wniosków. Po pierwsze co się stanie jeśli technologia opanuje wszystko w naszym życiu jeśli każdy nasz ruch będzie zależał od technologii (maszyny) jacy wtedy będą ludzie jak te wygody i ułatwienia wpłynął na ludzka osobowość. Po drugie co się wydarzy jesli technologia nas zawiedzie. Wydaje mi się że przypuszczenia autora co do zachowania ludzi przyszłości są dość prawdopodobne podzielam jego pogląd iż ludzie staną się bezradni niepewni swoich umiejętności pomysłów. Udeża mnie jednak brak kontaktów między ludzkich prowadzi mnie to do rozmyślań na temat "jak to sie stało??" czy faktycznie lepiej rozmawiać z kimś przez maszyne czy lepiej zadzwnonić do kogoś kto mieszka za ścianą. Myśle że takie przedstawienie ludzi przyszlości jako nie kontaktujących się ze sobą osobiście, bojących się prawdziwych kontaktów jest mało prawdopodobne. Czlowiek jako istota społeczna jest uzależniona od takich kontaktów. Dlatego uważam że jeśli wizja "zmaszynowania" świata jest możlewa to zanik bezpośrednich kontaktow między ludźmi w moim przekonaniu nie jest możliwy. Na koniec chciałem powiedzieć że tekst jest niezły czyta się przyjemnie lecz tylko cześciowe ( w mojej opini) prawdopodobieństwo takiego obrotu sytuacji powoduje iż nie odczuwam obaw przed nadciągającymi latami i nie wyglądam samounicestwienia sie ludzkości.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
pudelkonamarzenia piątek, 2 listopada 2007 16:39:00 CET
Po przeczytaniu opowiadania "Maszyna staje" mam mieszane uczucia. Z jednej strony tekst wydaje mi się być interesującym, ale z drugiej ciężko mi się go czytało. Nie podoba mi się wizja autora o przyszłości, pewnie dlatego że nie wyobrażam sobie, że wszystko może robić za mnie maszyna. Brak osobistych kontaktów z innymi ludźmi nie napawa mnie optymizmem, szczerze mówiąc nie chciałabym żyć obok najbliższych, ale jednocześnie na odległość. Postęp techniki jest nam potrzebny, ale mam nadzieję, że nigdy nie dojdzie do tego, że będziemy zamknięci sami w jakimś pokoju, gdzie pozornie wszystko, czego będziemy potrzebowali zostanie nam dostarczone (przy pomocy np. jednego przycisku), ale nie dostaniemy czegoś najważniejszego - kontaktu, bliskości naszych najbliższych.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowyniedziela, 4 listopada 2007 18:47:00 CET
Wydaje mi się, że opisana w tekście wizja świata nigdy nie stanie się rzeczywistością. Jednak to prawda, że ludzie coraz częsciej zastępują technologią bezpośredni kontakt z drugimi osobami.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Justyna Papurzyńskaponiedziałek, 5 listopada 2007 21:12:00 CET
Uważam,że jest to mądre i ciekawe opowiadanie.Choć dotyczy dość odległej przyszłości,problem poruszany w tekście jest obecny już dziś.Teraz maszyny coraz uparciej wkraczają w nasze życie,do tego stopnia,że zapominamy,że są stworzone TYLKO po to,by ułatwić nam pewne czynności.Dlatego z takim niepokojem obserwujemy przypadki(coraz rzadziej sporadyczne...)wręcz uzależnienia od różnego typu maszyn:internetu,telefonów komórkowych,telewizji.Nawet osoby,dla których nowoczesne urządzenia są tylko narzędziem pracy,twierdzą,że nie mogliby się bez nich obyć,nie wyobrażają sobie życia bez nich.Ważnym czynnikiem takiego podejścia do nowoczesnej technologii jest obecna moda na wygodę,praktyczność,oszczędzanie czasu,minimalizację i modernizację wszystkego.Normalne dziś jest,że ludzie nie mają czasu dla bliskich,przyjaciół,rodziny...ważne sprawy załatwiane są drogą telefoniczną lub internetową-udając,że w pełni zastąpi nam to potrzebę bliskości,rozmowy z drugim człowiekiem.Smutna jest myśl,że jednak wizja ludzkości jako niewolników maszyn nie jest jednak tak nierealna...Prawdę mówiąc,jesteśmy na najlepszej ku temu drodze.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowywtorek, 6 listopada 2007 08:20:00 CET
Fatalistyczny obraz przyszłości, w której maszyna staje się guru, a człowiek jej poddanym. Wizja ta nie jest wyabstrahowana od rzeczywistości. Ludzie co raz częściej zamiast bezpośrednich kontaktów wolą nie wychodząc z domu robić zakupy, uczyć się czy rozmawiać przez internet. Tak ważna bliskość drugiego człowieka jest zastępowana niejednokrotnie bliskością bezdusznej maszyny.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Unknownwtorek, 6 listopada 2007 08:50:00 CET
Wydaje mi się że sytuacja przedstawiona w tekście jest na tyle nierealna, że nigdy nie bedzie miała miejsca. Wydaje mi sie ze jednak ludzie mimo wszystko potrzebują kontaktów międzyludzkich i nie będa się w stanie tak od siebie odizolowac. Przecież były też takie głosy, że gdy internet stanie sie ogólno dostępny ludzie przestaną się z sobą spotykac, jednak tak sie nie stało. "Maszyna staje" jest ciekawą i nietypową wizją przyszłości, ale napewno nie prawdziwą.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
sadowski.mar(malpa)gmail.comwtorek, 6 listopada 2007 09:21:00 CET
sterylna wizja przyszłości przedstawiona w filmie jak i opowiadaniu zdecydowanie odstrasza, podobnie jak w u Orwella w 1981, świat zmierza ku totalitaryzmowi, zmechanizowaniu czynności ludzkich. Możemy zauważyc w dzisiejszych czasach tendecje do jak największej mechanizazji życia, skomputeryzowania większości dziedzin, rozwój nadzoru nad ludźmi coraz bardziej sprawia wrażenie, że swiat dąży ku wizji w "Metropolis".
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Monispiątek, 16 listopada 2007 11:16:00 CET
Monika Hiszpańska
Po przeczytaniu tekst Maszyna staje zaczęłam się zastanawiać czy przyszłość może tak wyglądać,moim zdanie jest to niemożliwe,ale opowiadanie może być dla nas przestrogą.Komrutery maszyny-w owych czasach spotykamy się z techniką na każdym kroku.Postępująca wciąż mechanizacja jest już na wysokim poziomie i okazuje się być bardzo przydatna, bo kto wyobraża sobie teraz życie bez tv, komórki czy komputera.Jednak wszystko ma swoje granice,człowiek jest tak zaprogramowany, że dąży doodkrywania i poszukiwania.Ale trzeba znać pewne granice.Zapytajmy sami siebie czy wolimy przyjaźnić się z komputerem, czy mieć prawdziwych "ludzkich" przyjaciół.Otoczeni cudami techniki wyjaławiamy się z wszelkich uczuć, kontaknt internetowy nigdy nie jest w stanie zastąpić nam relacji między ludzkich.Dla bohaterów opowiadania Maszyma była Bogiem, widzimy co dzieję się gdy świat zmierza ku zagładzie.Uważajmy abyśmy i my nie zaczęli tak jej traktować.Bo to czym sie przede wszystkim różnimy od komputerów to zdolność do uszuć, do miłości.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowysobota, 17 listopada 2007 16:10:00 CET
Agnieszka Bąk
Tekst Maszyna staje to dobra przestroga dla coraz większej liczby współczesnych ludzi, którzy swoje życie bardzo często zaczynaja podporządkowywać możliwością technologicznym, jakie niesie współczesny świat. Ta, na pozór dość absurdalna wizja przyszłości zmusza nas do zastanowienia czy aby usprawnienia takie jak komputer, internet czy chociażby telefon nie przesłaniają nam rzeczywistego świata. Należy pamiętać, że to my sterujemy technologią i trzeba uważać , aby nie przegapić tego momentu, kiedy okazuje się, że jest odwrotnie i to ona steruje nami. Pewne jest bowiem, że żadna maszyna nie zapewni nam tego, co każdemu człowiekowi niezbędne do życia- uczucia miłości, bliskości czy przyjaźni.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Unknownsobota, 17 listopada 2007 17:55:00 CET
Wizja świata przedstawiona w opowiadaniu, moim zdaniem, nie będzie miała odzwierciedlenia w rzeczywistości, poniważ życie przedstawione w teksie jest pozbawione sensu. Brak w nim emocji, brak celu istnienia. Pod tym względem opowiadanie kojaży mi się z filmem pt."Equilibrium", w którym ludzie codzienni zarzywali dawkę leku, który pozbawiał ich wszelkich uczuć. Ludzie tak jak w opowiadaniu zaczęli funkcjonować jak maszyny, gdyż to właśnie emocje odróżniają nas od przedmiotów martwych. Nie sądze, żeby kiedykolwiek nastąpiła taka zamiana ról, że ludzie staliby się maszynami a maszyna bogiem bo to człowiek stworzył maszynę i jej funkcjonowanie, jej byt lub niebyt są od nas zależne. A "modlitwa do maszyny" jest dla mnie absurdalna, gdyż maszyna sama z siebie nie jest w stanie nas wyżywić i nigdy nie będzie. W związku z powyższym nie obawiam się o przyszłość ludności ;)
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Unknownsobota, 17 listopada 2007 20:28:00 CET
Uważam, że problematyka teksu dotyczy w pewnym stopniu nas samych. Mianowicie rozwój technologiczny powoduje, że coraz bardziej stajemy się „oddaleni od siebie”; dzisiejszy świat w znacznym stopniu ogranicza swoje kontakty z bliskimi np. przez większość czasu utrzymują kontakt telefoniczny lub też drogą internetową. Oczywiście postęp ułatwia nam znacznie życie, ale jak zawsze są pewne granice. Przykład podany w tekście dotyczy skrajnie przeobrażonego świata, w którym rządzi tylko jedna idea- Maszyna. Ludzie pozbawieni są tutaj wszelkiej kreatywności i otwartości na rzeczywistość. Stworzenie zmechanizowanego do reszty świata spowodowało ograniczenia w postrzeganiu, ocenianiu, a także wyrażaniu emocji w otaczającym ich środowisku. Miejmy nadzieję, że nigdy nie dojdzie do takiego rozwoju wypadków… przynajmniej przez następne 200 lat;) Magdalena Farion
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
DAGMARA Majczakwtorek, 20 listopada 2007 09:32:00 CET
Stworzona rzeczywistość w której człowiek nie musiał się troszczyć o nic wszystko dostawał po naciśnięciu guzika nie wytrzymała. Dlaczego padło to imperium tak idealne? Jego utopijność udowodnił kolejny Prometeusz wskazał na człowieka, przypomniał czym jest idea, uczucie, marzenie. Ta jednostka udowodniła, że to właśnie człowiek, a nie maszyna potrafi budować piękno tego świata - kochać, walczyć i umierać. To fantasy posiada ostrzeżenie przed zatraceniem w chaosie życia codziennego tego co w ludziach najważniejsze - człowieczeństwa.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
elzbieta sobaszeksobota, 5 stycznia 2008 16:36:00 CET
Opowiadanie dosyć długie ale juz po przeczytaniu kawałka tego tekstu można zaważyć pewną oczywistą rzecz pomimo wynalezienia najlepszej maszyny, która będzie w stanie zaspokoić wszystkie ludzkie potrzeby i tak nic nie zastapi człowiekowi kontaktu "twarzą w twarz" z drugim człowiekiem. Owszem taki wynalazek posiada swoje plusy np. szybki kontakt z sobą, której potrzebujemy ale ma i minusy wysystkie wytwory tej maszyny są takie same(np. łóżka)przez co świat stje się nudny a kontakt osobisty z drugą osobą zwsze będzie ciekawszy niż z maszyną czy poprzez nią bo drugi człowiek zawsze jest i pozostanie dla innych zagadką.

wtorek, 23 październik 2007 22:16:00 CEST
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
oliwia bednarczyksobota, 5 stycznia 2008 17:28:00 CET
Myślę, że jest to bardzo ciekawe i intrygujące, a zarazem nieco przerażające opowiadanie. Przedstawia ono świat ludzi pozbawionych uczuć, a za to niezwykle inteligentnych. Opowiadanie ukazuje jednak bezsens zawierzenia maszynom.. Cena jest ogromna- mechaniczne, skomputeryzowane, nieszczęśliwe życie bez grama uczuć (chociaż wydaje się, że Kuna przejawiał resztki emocjii w przeciwieństwie do Waszti).Pamiętajmy, że jesteśmy panami własnego losu i to od nas zależy przyszłość, po części całego świata.

oliwia.bednarczyk@gmail.com
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowysobota, 5 stycznia 2008 23:06:00 CET
Opowiadanie bardzo mi się podobało. Łatwo dostrzec analogię do systemów politycznych popularnych zwłaszcza w XX w. Ponadto przywołuje pewne refleksje na temat kontaktów między ludźmi.Szczerze mówiąc poczułam ukłucie czytając : "(...) Była za dobrze wychowana,by uścisnąć mu dłoń" oraz "(...)ludzie się nie dotykali." W tym kontekście, "Maszyna staje" może być zwiastunem tego, co nas czeka jeżeli będziemy ograniczać nasz czas i kontakty z innymi do wysyłania smsów, wiadomości e-mail, czatowania itp.
Nic nie może zastąpić namacalnego kontaktu z drugim człowiekiem...
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Anonimowysobota, 12 kwietnia 2008 19:32:00 CEST
Przyszłość, w której ludzie z własnej woli oddają się pod władzę Maszyny, faktycznie nie wygląda różowo. Ale winę za taki stan ponoszą sami ludzie, którzy ją stworzyli. Pełni są bałwochwalczego podziwu wobec niej. A Maszyna powstała przecież aby zaspokajać potrzeby ludzi, a nie żeby nimi rządzić. Musimy mieć to cały czas na uwadze, bowiem w dzisiejszych czasach możemy być tylko o krok od tego czarnego scenariusza. W erze wszechobecnej techniki, na którą jesteśmy niestety skazani, musimy się pilnować, aby nie doprowadzić do takiej sytuacji. Ukazanego we fragmencie powieści rozluźnienia więzi międzyludzkich, którego, choć nie w tak drastycznej formie, również i my doświadczamy, nie można nazywać szczytem cywilizacji. Świat bez dotyku, bez miłości, prowadzi do spłycenia form kontaktu. Ludzie, mimo, że żyją obok siebie, są sobie obcy, gdyż tak naprawdę się nie znają, a "buźka" na ekranie telefonu komórkowego nigdy nie zastąpi bezpośredniego kontaktu.
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi
Qba K.czwartek, 17 kwietnia 2008 18:14:00 CEST
opowiadanie ukazujące jednocześnie do czego może doprowadzić bezmyślny (czy też inaczej rozmyślny) rozwój cywilizacji. Kult Maszyny nie jest nam, aż tak odległy, sam jestem uzależniony od informacji z Internetu, a znam takich co wychodzą z domu tylko po zakupy(co powoli jest zastępowane przez zakupy ONLINE) i ewentualnie na zajęcia. W opowiadaniu między ludźmi następuje wymiana informacji na ogromną skalę, tylko, że te informacje są czysto teoretyczne, bezużyteczne i są wymieniane dla "zabicia czasu" i omamienia mas(wiele z tych cech można zauważyć w dzisiejszym Internecie - tu jednak każdy sam odpowiada za to co ogląda, oraz zdecydowanie w TV, której moim zdaniem nie da się już oglądać)...Obyczaje niejako narzucone przez Maszynę zabijają oryginalność i indywidualność i przekształcają ludzi w tryby tejże Maszyny. Pokazane jest tutaj również co się dzieje jak Maszyna przestaje działać - ludzie tracą sens życia, a dla większości z nich jest za późno, żeby od początku uczyć się jak żyć. Przypomnę tylko, że niedługo Internet zostanie zastąpiony przez Grid, który tworzony jest w Europejskim Ośrodku Badań Nuklearnych(CERN) - coś co pozwoli nam na super szybkie wymienianie informacji na niespotykaną dotąd skale...
OdpowiedzUsuń
Odpowiedzi

Dodaj komentarz

sobota, 13 października 2007

Forster, E. M. (1909). The Machine stops. Oxford: Oxford and Cambridge Review.

The Machine stops

Maszyna staje

I The air-ship

I

The air-ship

II

The Mending Apparatus

III

The Homeless

I

Statek powietrzny

II

Aparat Naprawczy

III

Bezdomni

26 komentarzy:

I

The air-ship